DW

Изјавите на премиерот дека не е основано барањето на судиите и обвинителите за повисоки плати, кога имаат само два отсто доверба кај граѓаните, предизвика реакции кај правосудната фела. Според нив, судиите и обвинителите се преоптоварени со голем број предмети, а нивните плати се најниски, споредено со регионот.

Новиот предлог-закон за јавното обвинителство во Македонија предвидува вкупниот буџет на институцијата да изнесува 0,5% од државниот буџет, а не од бруто домашниот производ. Според Здружението на обвинители, тие средства се наменети не само за платите на јавните обвинители, туку за целокупните трошоци на јавните обвинителства во државава.

Во таа сума влегуваат и платите на јавнообвинителската администрација, и трошоците за вештачења, и трошоците за сите дејствија преземени во истражните постапки, и трошоците за одржување на системите кои се неопходни за функционирање на Јавното обвинителство.

„Од 2020 година, кога за првпат во Законот беше предвидено да се издвојуваат 0,4% од државниот буџет за Јавното обвинителство, до денеска обвинителството секоја година добива едвај околу половина од овие средства, поради што веќе е соочено со сериозен предизвик да ги покрие основните трошоци за работата на Јавното обвинителство“, се вели во реакцијата на Здружението на обвинители.

На дното според буџетските издвојувања

Споредено со сите земји во регионот, а и пошироко, тие наведуваат дека земјата се наоѓа на дното во однос на буџетските издвојувања за оваа намена.

„Јавните обвинители и јавнообвинителските службеници имаат најниски плати во споредба со сите останати земји во регионот. Бројот на јавни обвинители и на јавнообвинителска служба е далеку под европскиот просек, а сепак обвинителствата успеваат да го совладаат приливот на предмети и да решат по 20-тина илјади предмети годишно“, велат обвинителите. Според нив, токму овие факти ги препознава и Европската Унија и од тие причини финансиската самостојност и обезбедувањето ресурси за обвинителството се меѓу клучните реформи кои се бараат од земјата.

Вечна тема

Слично реагира и Здружението на судии, во однос на „вечната тема" за платите на судиите.

„Платите на најголем број на судии во основните судови, со фамозното „зголемување“ од 78 проценти, достигнува до 86.000 денари, а примањата на судските службеници се исклучително ниски и под просечната плата во Македонија. Ваквите плати на судиите и секако судските службеници се апсолутно најниските во регионот и пошироко“, велат од Здружението на судии.

Но, премиерот Христијан Мицкоски вели дека има дилема дали и овие плати што ги земаат тие ги заслужуваат.

„Сакам граѓаните да знаат дека сите оние таканаречени експерти кога излегуваат и кога ја критикуваат Владата за застој во реформите во обвинителството и во судството, ова е суштинската реформа - како да се зголеми буџетот на судовите до 0,8 проценти од БДП, а на обвинителите до 0,5 проценти од БДП што е два до три пати повеќе од некои земји членки на ЕУ. Не е проблем, ние ќе ги зголемиме три пати, ама да ги заслужат“, порача Мицкоски при посетата на Штип.

Пред неколку дена тој изнесе повеќе детали за барањето за зголемување на платите во правосудството. Наведе дека станува збор за 100 милиони долари годишно, а за некоја година 250 милиони долари. Со тоа што го бараат платите на судиите и обвинителите би се движеле од 300 до 350 илјади денари месечно, рече Мицкоски.

Министерството за финансии има обврска да направи компаративна анализа колку се одвојува за судството во Германија, Хрватска, Унгарија и тоа да и биде презентирано на Европската комисија.

Комплексните прашања обично бараат комплексни одговори – како што е прашањето: што го предизвикува аутизмот? Стручњаците од оваа област ја дебатираат оваа тема веќе со децении. Сега, американскиот претседател Доналд Трамп тврди дека ја има решено мистеријата.

Министерството за Здравство и човечки услуги на САД (МЗЧУ) покрена голема иницијатива за тестирање и истражување за да утврди „што ја предизвикало аутистичната епидемија“ до септември 2025 година, изјави секретарот Роберт Ф. Кенеди Јуниор во април.

Бројот на луѓе кои се дијагностицирани со аутизам во САД расте веќе со децении. Во 2020 година, околу 1 од 36 деца биле идентификувани на аутистичниот спектар. Тоа е зголемување од 1 на 150 деца во 2000 година, според податоци од Центарот за Контрола и Превенција на Болести на САД (ЦКЗ).

На неделната меморијална служба за починатиот десничарски активист Чарли Кирк, кој беше застрелан и убиен на 10 септември, Трамп најави „неверојатно“ соопштение во врска со аутизмот.

„Мислам дека го најдовме одговорот на аутизмот“, изјави Трамп.

Како што пренесува Вашингтон Пост, владата ќе ги презентира наодите кои го поврзуваат лекот против болки, Тајленол, со аутизмот. Според овие наоди, луѓето кои земаат Тајленол за време на бременост имаат значително зголемен ризик да родат дете што е на аутистичниот спектар. Тајленол е достапен без рецепт во САД; неговата активна состојка, ацетаминофен, е хемиски идентична со популарниот европски лек против болки, парацетамол.

Меѓутоа, од научна гледна точка, фокусирањето на еден активна состојка како причина за аутизам не е исправно. Опсежни студии покажале дека нема каузален ефект, туку само минимално зголемување на ризикот, според Кристин М. Фрејтаг, директор на Одделот за Детска и Адолесцентска Психијатрија, Психосоматика и Психотерапија на Универзитетската Болница во Франкфурт.

Истражувачите: Еден лек не е одговорен за аутизмот

Земањето на лекови против болка за време на бременост генерално се смета за ризично. Но, сите невролошки развојни нарушувања, вклучувајќи го и аутизмот, се поврзани со полигенетски ризици, според Фрејтаг. Со други зборови, ниту еден активна состојка во лековите, ниту индивидуалните гени не се одговорни.

Наместо тоа, стотици до илјадници генетски варијанти веројатно играат улога. Луѓето кои носат една генетска варијанта од таа група имаат минимален ризик да развијат аутизам. Само кога овие варијанти се акумулираат, ризикот се зголемува.

Истражувачите исто така постојано посочуваат дека, покрај наследните генетски мутации, и еколошки ефекти како загадувачи, фина прашина, микропластика или еколошки токсини можат исто така да го зголемат ризикот од аутизам.

По децениски истражувања на генетските и неуронаучни причини за аутизмот, „идејата дека можеме да ги најдеме причините до септември е нереална“, изјави Џеф Бард, когнитивен невронаучник и експерт за аутизам на Универзитетот во Оксфорд и Универзитетскиот Колеџ во Лондон, за ДВ во април.

Вакцините не предизвикуваат аутизам

Тврдењето дека вакцините се причината за растечките стапки на аутизмот повеќепати било демантирано со силни докази.

Во последните две децении, научниците спровеле голем број обемни и прецизни студии за да утврдат дали некој аспект на вакцинацијата може да предизвика аутизам. Ниту една не покажала никаква поврзаност помеѓу аутизмот и вакцините дадени или за време на бременоста или по раѓањето.

„Не е пронајдена никаква врска помеѓу аутизмот и вакцините, вклучително и тие кои содржат тимерасол, соединение базирано на жива“, велат од Националните Институти за Здравство на САД (НИЗ).

Лажното тврдење дека вакцините предизвикуваат аутизам првично доаѓа од една студија објавена во 1998 година која сугерираше поврзаност помеѓу вакцината за мали сипаници, заушки и рубеола (СЗР) и проблеми со развојот на мозокот.

Подоцна, беше откриено дека студијата има сериозни грешки и беше повлечена. Сепак, штетата која ја направи таа студија продолжува да живее.

Историјата на антивакцинскиот активизам на Кенеди е добро документирана. Исто така, минатиот месец тој му посочи на ЦКЗ да ги истражи врските помеѓу вакцините и аутизмот, и покрај претходните истражувања на агенцијата кои не покажаа никаква поврзаност.

Секретарот на МЗЧУ исто така ги минимизираше последиците од епидемијата на мали сипаници во Тексас која инфицирала 500 луѓе и убила две невакцинирани деца.

Скепса кон целите на Кенеди

Претставниците на заедницата за аутизам скептично го примија соопштението на секретарот на МЗЧУ. Националното Друштво за Аутизам на Велика Британија го нарече тврдењето на Кенеди „лажна вест".

„Ние сме згрозени од безосетниот и анти-научен начин на кој Трамп и РФК Јуниор зборуваат за луѓето со аутизам“, рече Тим Николс, помошник-директор за политики, истражувања и стратегија при Националното Друштво за Аутизам на Велика Британија. „Не ли би било подобро ако тие можат да ги искористат своите големи финансиски ресурси за да го подобрат животот на луѓето со аутизам и нивните семејства и да ја подобрат општествената свест за аутизмот?“

Бард изјави дека „тензиите“ во начинот на размислување и истражување на аутизмот се чести, особено кога станува збор за идејата да се намали или исчезне. Некои групи за застапување тврдат дека аутизмот не е болест и „затоа нема што да се ‘лечи’“, рече Јарли.

Но, други тврдат дека тие што велат дека аутизмот не е нарушување „ги надминуваат гласовите на голем број луѓе со аутизам кои сметаат дека нивните животи биле негативно погодени од аутизмот“, рече Бард.

Во пресрет на зимата, Владата ја разгледува можноста за воведување на нови субвенции за поставување филтри на оџаците со цел да се спречи загадувањето. Првично се размислува дека со мерката би можеле да бидат опфатени пет до 10 илјади домаќинства, коишто користат фосилни горива или дрва за затоплување.

Премиерот Христијан Мицкоски најави дека Владата на седница ќе ја разгледа ваквата можност за воведување нови субвенции. Тој посочи дека изминатите денови работел на таа проблематика и заклучил дека голем дел од градовите на тој начин го намалиле загадувањето.

„Гасификацијата е процес кој ќе трае подолго, нема да имаме брзи резултати, можеби треба да размислиме по истиот принцип како што субвенционираме за клима уреди, топлински пумпи и за субвенционирање сметки за социјално ранливи категории, на од прилика пет до 10 илјади домаќинства да им обезбедиме филтри на оџацитеза оние домаќинства кои користат фосилни горива, односно дрва“, рече Мицкоски за време на посетата на Штип во вторникот.

Мапирани 500 државни објекти кои користат фосилни горива

Владата мапирала околу 500 државни објекти, кои користат фосилни горива или дрва и таму да инсталираат филтри со што би го намалиле загадувањето во Македонија.

„За жал, ништо не е направено овие 35 години. Очекувам повторно одредени невладини активисти со почетокот на грејната сезона да се борат за воздух, иако изминатите седум години никаде ги немаше. Сега треба да видиме со законодавството дали е тоа дозволено, имајќи предвид дека изборите се веќе распишани, а ова би било вонредна мерка“, изјави Мицкоски по пуштањето во употреба на затворениот базен во Штип.

Загадувањето на воздухот во Скопје предизвика лавина реакции и протести во главниот град. Од иницијативата Стоп за Вардариште, кои секојдневно организираат собири на незадоволните граѓани порачаа дека „воздухот што го дишеме не може да ги чека изборите“. „Сакаме да видиме како политичарите функционираат сега, за да можеме да ги избереме потоа. Сакаме чист воздух сега“, децидни се жителите на главниот град.

Дрвата - најголем загадувач во текот на зимата

Претпоставките се дека половина од основните училиштата во урбаната зона се греат на нафта или мазут. Граѓанската иницијатива „Шанса за Центар“ минатата година на својата мапа на загадувачи лоцираше околу 700 јавни објекти во Македонија кои се загадувачи, бидејќи се греат на нафта и мазут. Околу стотина јавни објекти како болници, градинки, училишта, касарни, судови и други установи во Скопје користат нафта и мазут за затоплување и покрај тоа што градот има централно парно греење. Објекти што го загадуваат воздухот има и во другите градови. Ако е студена зимата тие може да изгорат над 16,5 милиони литри нафта и над 4,8 илјади тони мазут.

Истражувања на штипскиот универзитет покажаа дека најголемо учество во загадувањето на воздухот има согорувањето дрва - околу 30 отсто, а потоа следат минералната прашина и сообраќајот. Согорувањето на дрва е најголем загадувач во зимските месеци, а сообраќајот и минералната прашина ги загадуваат воздухот во текот на летните месеци.

Атентатот врз десничарскиот политички активист Чарли Кирк и натаму предизвикува бранувања во САД. Откако Кирк беше застрелан на кампусот на Универзитетот во Охајо, Доналд Трамп и неговите следбеници сè повеќе создаваат расположение против „радикалната левица“, за која веруваат дека е одговорна за неговата смрт.

Американскиот претседател сега официјално го означи движењето Антифа како терористичка организација. Според Белата куќа, Трамп потпишал соодветен декрет. Во него Антифа се опишува како „милитаристичка, анархистичка“ организација која повикува на соборување на американската влада, органите за кривичен прогон и американскиот правен систем со насилни средства. Според тоа, таа е „домашна терористичка организација“. Ќе се спроведуваат истраги против Антифа и нејзините организациски и финансиски поддржувачи.

Лабаво збиралиште

Зборот Антифа е кратенка од „Антифашистичка акција“. Тоа не е централно организирано здружение, туку лабаво движење на групи и поединци посветени на спротивставување на фашизмот, расизмот, антисемитизмот, етничкиот национализам, десничарски насочениот историски ревизионизам и други форми на десничарски идеологии.

Антифа се наоѓа на левиот до крајно левичарскиот политички спектар и е активна низ целиот свет - особено во Европа и Северна Америка. Нејзините корени лежат во Германија во 1920-тите и 1930-тите, кога, за време на политички турбулентните времиња на Вајмарската Република, левичарските активисти и групи се спротивставија на сè помоќниот националсоцијализам. Антифа беше прогласена во 1932 година од страна на Комунистичката партија на Германија (КПД) - не како организација, туку како колективно движење против Националсоцијалистичката партија (НСДАП). Антифа-групи се појавија и во други земји, на пример во Италија против фашистичкото владеење на Бенито Мусолини, или во Шпанија како реакција на диктатурата на Франко.

Од антикапиталистичка до граѓанско-либерална

До ден-денес, Антифа останува повеќе лабаво збиралиште на разни мали групи од левиот до екстремно левичарскиот спектар. Првично, „антифашизмот“ беше комунистички борбен повик кој го доведуваше во прашање и капитализмот - соодветно на тоа, логото на движењето Антифа прикажува две знамиња насочени лево: црвено кое го претставува социјализмот/комунизмот и црно кое го симболизира анархизмот.

Сепак, поимот антифашизам еволуираше со текот на времето. Денес, постои и „граѓанско-либерален антифашизам“ кој се залага за зачувување на демократијата и владеењето на правото, кои ги смета за загрозени од десничарскиот екстремизам.

Ненасилен или милитантен?

Исто колку поимот „антифашизам“ е широко и движењето „Антифа“. Бројни групи што се идентификуваат со него заземаат ненасилен став против десничарскиот екстремизам и авторитаризмот - на пример, тие истражуваат и објавуваат информации за десничарските мрежи, организираат протести и демонстрации или отстрануваат десничарска пропаганда.

Но, во исто време, постојат и милитантни групи што толерираат употреба на насилство за да ги постигнат своите цели или дури и самите користат насилство - во различни форми. Тие себеси се нарекуваат „автономни“, „милитантни“ или „независни“ групи на Антифа, со што свесно се дистанцираат од „граѓанскиот“ или „државно конформистичкиот“ антифашизам.

Антифа, според тоа, се однесува на збиралиште од мали, разновидни здруженија без фиксна организациска структура. Дали и до кој степен употребата на насилство се смета за легитимно средство во борбата против десничарскиот екстремизам е тема на постојана, широка дебата во рамките на сцената - факт што на движењето постојано му носи многу јавни критики.

Антифа во САД

Антифа групи постојат во многу земји во (западниот) свет - вклучувајќи ги и САД. Но, и таму нема централна организација. И Антифа САД се состои од локални групи обединети идеолошки од концептот на антифашизам. Почнувајќи од 1980-тите, тие активно се спротивставуваа на активностите на американските неонацисти, расистичките скинхедси и Кју-Клукс-Клан. Особено познати денес се „Роуз Сити Антифа“, основана во Портланд, Орегон, во 2007 година, потоа групата „Антирасистичка акција (АРА), која е првенствено активна во многу градови на Средниот Запад; и „Одбиј го фашизмот“, група која се формираше по првиот избор на Доналд Трамп за претседател на САД во 2016 година и оттогаш постојано организира протести против фашизмот и авторитаризмот.

Од самиот почеток, Антифа му беше трн в око на Доналд Трамп. Тој веќе неколкупати - дури и за време на неговиот прв мандат - објави дека има намера да го класифицира движењето како „терористичка организација“. Сепак, експерти и институции како што се ФБИ и Министерството за внатрешна безбедност сметаат дека овој план е тешко правно неспроведлив.

Правните проблеми се големи

Уште во 2017 година, тогашниот директор на ФБИ, Кристофер Вреј, изјави дека класификацијата како терористичка организација не е можна поради недостаток на формална структура или хиерархија. Агенцијата, според него, ја третира Антифа како „потенцијално насилно движење“ и спроведува истраги против индивидуални сторители со „еден вид идеологија на Антифа“. Сепак, генерално, движењето е премногу хетерогено за да се етикетира како јасна организација, оцени Вреј.

Истрага на Конгресната истражувачка служба на САД во 2020 година дојде до сличен заклучок. Според истрагата, Антифа во САД нема лидери или организациска структура на национално ниво. Наместо тоа, таа се состои од „независни, радикални, истомислечки групи и поединци“.

Со оглед на недостатокот на организациска структура на лабавото движење, останува нејасно како точно владата на САД планира да ги спроведе најавените истраги.

Освен тоа, Првиот амандман на Уставот на САД ја штити слободата на говор и собирање, како и слободата на политичко мислење - дури и радикалните, антисистемските или антивладините мислења се заштитени со Устав. Затоа, ознаката „терористичка“ може да се смета за обид за криминализирање на политичкото изразување заштитено со закон - со што би се прекршил Првиот амандман на Уставот на САД.

Овој текст првично е објавен на ДВ на германски јазик

Секој петти граѓанин во Македонија живее во сиромаштија. Ова го покажуваат податоците на Државниот завод за статистика (ДЗС), кој ги објави резултатите од Анкетата за приходите и условите за живеење, која се спроведува во согласност со препораките на Европската Унија.

Според оваа анкета, 22.2 проценти од граѓаните во Македонија во 2023 година биле сиромашни. Најпогодени се семејствата со три и повеќе деца, но и самохраните родители. Сиромаштијата ги погодува пред се децата на возраст до 17 години - чија стапка изнесува 30 проценти, или речиси секое трето дете во земјата расте во сиромаштија.

Станува збор за лаекенските индикатори за сиромаштија за 2023 година. Основа за пресметките на сиромаштијата се приходите.

Сиромашни и младите и постарите

Анализирано по типови домаќинства, стапката на сиромаштија на домаќинствата составени од двајца возрасни со две издржувани деца во 2023 година е 17.8 проценти.

„Според најфреквентниот статус на економската активност, стапката на сиромашни вработени лица е 8.4 %. Коефициентот на Џини (мерка за нееднаквоста во распределбата на приходите) изнесува 30.3 проценти“, информираат од ДЗС.

Анализата покажува дека најпогодени од сиромаштијата се младите до 17 години, по што следува возрасната група од 18 до 64 години (20.5). Стапката на сиромаштија кај повозрасните лица од 65 години па нагоре е 19.2. Жените се посиромашни од мажите, а стапката на сиромашни пензионери е 11.3 проценти.

Едвај крај со крај врзуваат домаќинствата со двајца возрасни и три и повеќе деца - 48.9%, како и самохраните родители со издржувани деца (45%). не им е лесно ниту на самците помлади од 65 години, како и на домаќинствата со издржувани деца.

Најпогодени од сиромаштијата се невработените - 47.5%, како и други лица коишто се водат како неактивни - 35.6%.

Во пресрет на локалните избори во октомври, Државната изборна комисија информираше дека досега филтерот го поминале вкупно 303 кандидатски листи за градоначалници на општините и Градот Скопје, додека за членови на општинските совети и Советот на Град Скопје се потврдени 558 листи.

Во општините Куманово, Аеродром, Карпош и за Град Скопје, продолжува проверката на листите поради отстранување на утврдени неправилности. Во тек е процес на корекција на осум листи за градоначалници и 20 листи за членови на советите.

Од досега доставените листи, отфрлени се пет за градоначалници и тоа во општините Бутел, Центар, Куманово, Аеродром и за Град Скопје. По завршување на процесот на потврдување на сите кандидатски листи, ќе следува ждрепка за утврдување на редоследот на кандидатите на единствената листа, закажана за 25 септември.

Нема зголемен број на независни кандидати

Времето покажа дека нема значително зголемување на бројот на пријавени кандидатури од независни листи, рече претседателот на Државната изборна комисија (ДИК), Борис Кондарко, во интервју за „360 степени“ на МРТ.

Споредено со минатите локални избори во Македонија што се одржаа во 2021 година, разликата во бројот на поднесени листи е минимална. Во 2021 година имало 27 политички партии, 7 коалиции и 91 независна листа од група избирачи, а сега има 22 политички партии, 19 коалиции и 119 поднесени листи.

„Има некое зголемување кај бројот на коалиции затоа што најголемите партии, на пример, СДСМ има четири различни коалиции, четири субјекти. Во ВМРО-ДПМНЕ има 11 различни коалиции, со различни партии настапуваат во различни општини и сето тоа се одразува на бројот на учесници како бројка на субјекти. Секоја коалиција е посебен субјект со посебен даночен број и трансакциска сметка“, рече Кондарко.

Вкупните бројки се многу слични со оние на минатите локални избори. Па така на пример, во 2021 година за градоначалник имало поднесено 297 листи, за советници 559. Сега, во 2025 година, биле поднесени 312 листи за градоначалници, а за советници - 575.

Околу 800 илјади евра за печатење на избирачкиот материјал

Државната изборна комисија (ДИК) и на овие избори ќе соработува со печатницата „Киро Дандаро“ од Битола за печатење на гласачките ливчиња.

Кондарко вели дека склучиле рамковна спогодба во висина од околу 48 милиони денари (околу 800 илјади евра) за „изработка и печатење на доверлив и недоверлив изборен материјал и избирачки список“. „Рамковната спогодба е до 48 милиони денари. Меѓутоа, тоа зависи од тоа во колку општини ќе има втор круг и во зависност од таквите трошоци, ќе се димензионира. Проектирано е како секаде да ќе има втор круг, но претпоставуваме дека тоа не е логично, така што, овие трошоци би биле нешто пониски од проектираното и би се движеле негде во рамките на минатите изборни циклуси, можеби и малку помалку од тоа“, вели Кондарко.

Изборите ќе чинат 10 милиони евра

Вкупниот буџет на ДИК за претстојните избори е околу 10 милиони евра. Повеќе од две третини од овие пари се предвидени за платено политичко рекламирање, а помалку од една третина е за сите други изборни дејствија.

Локалните избори треба да се одржат на 19 октомври, а вториот круг на 2 ноември. Ќе се бираат градоначалници и советници во 80 општини и Градот Скопје. Според бројот на учесници, изборната администрација, вклучувајќи ги и вработените во Државната изборна комисија (ДИК), локалните избори се најголеми и најмасовни. Карактеристично за овие избори е што дијаспората нема да може да гласа, а ако некој од македонските државјани сака да го искористи своето право тоа ќе може да го направи само доколку допатува во земјата.

Како да се реагира на неодамнешните руски нарушувања на воздушниот простор над територијата на НАТО? Oдбранбената алијанса, како и Советот за безбедност на Обединетите Нации, свикаа посебни седници за ова прашање.

Во своето инаугуративно обраќање пред Советот за безбедност во Њујорк, новиот амбасадор на САД во ОН, Мајкл Валц, ја нагласи обврската за пружање помош во НАТО - вклучително и на САД: „Сакам да ја искористам оваа прва можност да повторам и нагласам дека Соединетите Американски Држави и нашите сојузници ќе го бранат секој сантиметар од територијата на НАТО“. Се очекува Москва да бара начини за деескалација и да не ризикува ескалација на конфликтот, рече Волц.

И Трамп сака да ја брани територијата на НАТО

Набљудувачите во последните месеци постојано го поставуваат прашањето дали американскиот претседател Доналд Трамп навистина би се чувствувал обврзан да обезбеди воена помош доколку е потребно. Но, слично на Волц, и Трамп во неделата на новинарско прашање дали би ги бранел балтичките држави и Полска во случај на понатамошна ескалација од страна на Русија, одговори: „Да, би го сторил тоа“.

Полска, според премиерот Доналд Туск, има намера решително да одговори на нарушувањата на својот воздушен простор. Според извештаите на полските медиуми, владата е подготвена да собори авиони што би можеле да влезат на полска територија и да претставуваат закана.

Ситуацијата е поинаква во случаи кои не се толку јасни, вели Туск. Во тие случаи, мора да се постапува попретпазливо и да се размисли двапати пред да се донесе одлука што би можела да доведе до сериозна ескалација на конфликтот. Туск притоа укажа на инцидентот во петокот (19.09), во кој два руски борбени авиони се приближија до полска нафтена платформа во Балтичкото Море на ниска височина без да ја нарушат полската граница.

Во исто време, шефот на полската влада ја нагласи улогата на сојузниците. Неговата земја мора да биде уверена дека Варшава нема да биде оставена сама во случај на ескалација на конфликтот со Русија.

Вадефул повикува на поголем притисок врз Москва

ОН исто така сметаат дека нарушувањата на воздушниот простор на НАТО што ѝ се припишуваат на Русија се закана за безбедноста во Европа. „Оваа серија инциденти дополнително ги заостри и онака високите тензии што ја загрозуваат европската безбедност“, рече дипломатот на ОН, Мирослав Јенца, во Советот за безбедност, набројувајќи ги неодамнешните инциденти во Естонија, Полска и Романија. Потребна е итна деескалација, бара тој.

Високата претставничка на ЕУ за надворешна политика, Каја Калас, го обвини Кремљ за намерни провокации. Не е случајно што Русија го наруши европскиот воздушен простор трипати во рок од две недели, рече таа во ОН. Русија ги тестира европските граници и ќе продолжи да провоцира сè додека тоа ѝ се дозволува, вели Калас.

Германскиот министер за надворешни работи, Јохан Вадефул, ја повика меѓународната заедница да го зголеми притисокот врз Москва. „Со своето безобѕирно однесување, Русија ја загрозува регионалната безбедност и светскиот мир“, рече тој на вонредната седница во Њујорк.

Заедничка изјава од 49 држави

Нарушувањата на воздушниот простор беа остро осудени не само во Советот за безбедност. Во заедничка декларација, вкупно 49 држави - вклучително и ЕУ, САД и Велика Британија - ја обвинија Русија за „опасна ескалација“. Неодамнешните инциденти укажуваат на „модел на руски провокации против нејзините соседи“ што го загрозува целиот регион, се вели меѓу другото во изјавата. „Неодговорните постапки на Русија претставуваат не само кршење на меѓународното право, туку и дестабилизирачка ескалација што го доближува целиот регион до конфликт повеќе од кога било во последниве години“.

Русија, од друга страна, го обвини Западот за ескалација на тензиите со „неосновани“ обвинувања.

Консултации на НАТО во седиштето во Брисел

Со оваа тема денеска во Брисел ќе се занимаваат и претставниците на 32-те земји-членки на НАТО. Се очекува генералниот секретар Марк Руте да ѝ се обрати на Русија со остри зборови, предупредувајќи од потенцијалните последици во случај на понатамошни повреди на воздушниот простор.

Тој, исто така, би можел уште еднаш јасно да стави до знаење дека руските авиони теоретски би можеле да бидат соборени за да се елиминира каква било закана за територијата на алијансата.

Штрак-Цимерман го нарекува повикот за соборување „бизарен“

И Германија дебатира како земјите-членки на НАТО треба да се справат со руските повреди на воздушниот простор. Експертот за надворешна политика на ЦДУ, Јирген Харт, повика на строги контрамерки, вклучително и соборување на руски борбени авиони. Политичарката на ФДП за одбранбена политика, Мари-Агнес Штрак-Цимерман, ги опиша ваквите изјави како „бизарни“. Таа за радиото Дојчландфунк изјави дека постои систем за предупредување и дека тој функционира во случај на влегување на авион во воздушниот простор на НАТО. Соборувањето е последно средство само доколку авионот не реагира на командите.

Вајдел: И Путин мора да се придвижи

Во меѓувреме, шефицата на АфД, Алис Вајдел, со зборови кои се невообичаено остри за нејзината партија, ја повика Русија на деескалација. Ако се покаже дека нарушувањето на воздушниот простор се прави од руска страна, тогаш таа може само да предупреди, рече Вајдел во Берлин, одговарајќи на новинарско прашање: „Верувам дека и Русија е повикана да дејствува на деескалациски начин и да не го нарушува дополнително воздушниот простор на НАТО и да ги тестира своите системи за противвоздушна одбрана“.

Ова би имало потенцијал кој би довел до понатамошна ескалација, а исто така трајно би ги оштетило односите меѓу Русија и САД по мировните напори на претседателот Доналд Трамп, оцени Вајдел: „И Путин мора некако да се придвижи, а за жал, досега видовме премалку од тоа“. Според Вајдел, не треба да се тестира трпението на Трамп и не треба да се дозволи тој да го изгуби угледот во своите мировни напори.

Чисто, урбано и модерно Скопје - ова е визијата која што ја нудат кандидатите за градоначалници за главниот град, којшто и изутрината се разбуди со контејнери преполни со отпад и ѓубре расфрлано на сите страни. Ваква глетка можеше да се забележи во повеќе скопски населби, за што граѓаните алармираа споделувајќи фотографии и видеа на социјалните мрежи.

Градоначалникот на Општина Центар, Горан Герасимовски, посочи дека Јавното претпријатие „Комунална хигиена“ не ја врши работата за која е плаќано од граѓаните. Во видео обраќање на Фејсбук, од пред преполнетите контејнери во центарот на градот, Герасимовски рече дека хигиеничарите од ПОЦ повторно ја вршат работата на скопското комунално претпријатие, како во изминатите неколку години.

„Ова понеделничко утро, центарци се будат во ѓубре. Целата општина е полна со смет, нашите хигиеничари се постојано на терен, го сработуваат сето она што ‘Комунална хигиена’ не го сработува изминативе години“, вели градоначалникот на Центар.

Проблемот со сметот во главниот град се повлекува со години наназад, а решавањето на овој горлив проблем ќе им остане и како обврска и на идните градоначалници на скопските општини и по локалните избори во октомври.

„Град без депонии“

Градоначалникот на Кисела Вода и кандидат за градоначалник на Скопје од редовите на ВМРО-ДПМНЕ, Орце Ѓорѓиевски деновиве им порача на скопјани дека стои пред нив не како политичар што ветува чуда, туку како човек - како некој кој секое утро дише ист воздух, заглавува во ист сообраќаен метеж и ги гледа истите депонии.

„Сакам да го видам Скопје како град во кој нашите деца ќе растат во чиста и здрава средина“, вели Ѓорѓиевски, кој смета дека неговата визија за Скопје е „голема и остварлива“.

„Нови паркови и зелени коридори, со кои ќе го претвориме сивилото во зелена оаза. Вистински јавен превоз, нови булевари, катни гаражи и ред во сообраќајот. Подобри училишта и поддршка за младите - затоа што тие се иднината на Скопје. Смарт решенија и дигитални услуги, затоа што Скопје заслужува да биде модерен европски град“, ветува кандидатот за градоначалник.

Тој е уверен дека Скопје може да биде град без депонии, со чист воздух, со нови паркови, современи училишта, функционален јавен превоз и уреден урбанизам.

15 паркови за 15 месеци

Паркови место депонии и ѓубре - најавува и кандидатката на СДСМ за градоначалник на Град Скопје, Каја Шукова, која ветува дека за три месеци ќе го исчисти Скопје. Поранешната министерка за животна средина неодамна рече дека ситуацијата е критична: „Четири години гледаме како градот тоне во отпад. Скопје мириса како никогаш досега, загаденоста и прашината се секојдневие, а отпадот шири болести.Граѓаните се жалат, а моменталната администрација не реагира“, оцени таа. .

Шукова најави модернизација на системот за управување со отпад, нови возила за побрзо и поефикасно собирање, повеќе претоварни станици за скратување на времето за транспорт до Дрисла, поставување на паметни контејнери со сензори за следење на нивната исполнетост во реално време и јасен јавен распоред за собирање отпад, по видови и по денови.

Според неа, Хартијата, стаклото, пластиката, алуминиумот и градежниот шут ќе се третираат како ресурс што повторно ќе се користи, а не како отпад што загадува“. „Граѓаните плаќаат за чист град – и ќе го добијат“, ветува Шукова, која најави дека во првите 15 месеци ќе започне реализацијата на планот за 15 нови паркови низ сите скопски општини и засадување на 10.000 дрва, вклучувајќи и овошни садници.

Место да се чисти градот - се прават пазари

„Добро утро Скопје! Ако секое утро се туширате и спаструвате за да излезете од дома, такa е и со градот... Секое утро треба да е спастрен и дотеран за граѓаните.Нема филозофија во чистиот град, само добра организација, математички прецизна и инженерски точна“. Вака независниот кандидат за градоначалник на Скопје, Горан Марковски, кој е поддржан од „Независни заедно“, ја коментираше состојбата во главниот град, кој повторно е затрупан во смет.

Во ситуација кога скопјани ги пречекаа преполни контејнери со отпад, тротоари по кои не можат да се движат ученици и родители, затоа што се полни со ѓубре, Марковски критикува дека повторно се прават договори за поделба на директорски места.

„Тоа не е концепт за развој на Скопје туку продолжување на „политиката на пазарење“, вели тој, посочувајќи дека е време да се зборува за вистински луѓе на вистински места, а не директорите однапред да се договараат.

„Мојот предлог, планот на „Независни заедно“ е директорите на претпријатијата да се бираат на јавни конкурси (кои нема да бидат фарса), бодување по квалитет на кандидати за директори, следење на нивната работа и замена ако не испорачуваат резултати“, вели Марковски.

Прашањето за признавањето на Палестина повторно стана актуелно во пресрет на Генералната дебата при 80-то Генерално собрание на Обединетите нации. По најавите дека Франција, Обединетото Кралство, Канада, Австралија и Португалија ја признаваат Палестина како суверена држава, расте притисокот и во Македонија да се произнесе околу ова прашање. Во институциите засега владее молк во однос на ова прашање.

Писмо до претседателката

Иницијативата „Сите за Палестина“ испрати писмо до претседателката Гордана Сиљановска-Давкова, во кое се бара Македонија јавно и веднаш да го осуди геноцидот врз палестинскиот народ и да ја признае Палестина и земјата да почне да „за“ солидарност со палестинскиот народ на сите понатамошни гласања на ОН.

„Македонија гласа воздржано за клучни прашања поврзани со најголемото злосторство на денешницата, геноцидот и екоцидот кој Израел веќе две години, активно и секојдневно, го врши врз палестинското население во Газа. За каков мир, правда и напредок на здрава планета зборуваме, кога Македонија ни симболички нема изразено солидарност и поддршка со народ кој трпи геноцид, кој целиот свет го следи преку малите екрани? Како може да спиете мирно продолжувајќи ја економската и политичката соработка со геноциден ентитет како што е Израел“, прашуваат од Иницијативата.

Оваа година, темата на Генералната дебата е „Подобри заедно: Повеќе од 80 години за мир, развој и човекови права“. Во видео порака, претседателката Гордана Сиљановска Давкова потенцираше дека „оваа 80. годишнина е повик за будење, да ја потврдиме нашата посветеност на Повелбата на ОН и нејзиниот меѓународен поредок заснован на права и правила“.

„Од нас зависи дали ОН ќе се справат со предизвиците и ќе продолжат да градат иднина на мир, правда и напредок на здрава планета“, вели Сиљановска.

Не само зборови - туку и дела

Од Иницијативата порачуваат дека зборовите се празни доколку не се проследени со конкретни чекори, но и опасни доколку се дејствува сосем спротивно од нивното значење. Затоа бараат Македонија јавно и веднаш да го осуди геноцидот врз палестинскиот народ и да ја признае Палестина, итно да се побара прекин на огнот и влез на хуманитарна помош во Газа што не е дистрибуирана од Израел, да се воведат санкции кон Израел и да се „врати надворешната политика во рацете на народот во духот на солидарност, а не во духот на личен профит“.

За потсетување, Македонија во јуни гласање воздржано за резолуцијата која што беше усвоена во Обединетите нации, а со која, меѓу другото, се бараше итен прекин на огнот во Газа. Македонија, заедно со Албанија, Чешка, Словачка и Романија од европскиот континент, беше меѓу 19 држави кои гласаа воздржано.

Шефот на македонската дипломатија, Тимчо Муцунски тогаш образложи дека резолуцијата содржела елементи кои биле спротивни на македонските национални интереси. „Клучниот проблем на резолуцијата е недоволно јасната дефиниција на Хамас“, рече Муцунски. Ова објаснување имаше елементи на сличност со она што во пресрет на гласањето на резолуцијата во ОН го говореа израелскиот и американскиот амбасадор во светската организација.

Пред седницата на Генералното собрание на ОН, неколку западни земји објавија одлука за признавање на Палестина како држава. Германија не е меѓу нив, но притисокот врз германската влада расте.

Речиси 150 од 193-те членки на ОН веќе ја имаат признаено Палестина, но со Франција, Велика Британија и Канада, сега веќе и водечки сили од Г7, групата на седум најразвиени западни индустриски земји, би биле дел од нив. САД категорично го отфрлаат признавањето, исто како и Израел.

Нема никаков безбедносен ризик со слетувањето и со полетувањето на авионите на скопскиот аеродром, тврди директорот на М-НАВ, Владимир Ристески, кој ја потврдил информацијата на порталот „СДК.мк“ дека се расипал единствениот исправен радар во Контролата на летање во Македонската навигација (М-НАВ) на Меѓународниот аеродром Скопје.

Според директорот, работата ќе се одвива како и досега, но со побавно темпо и нема никаков безбедносен ризик со слетувањето и со полетувањето на авионите. Според директорот, М-НАВ располага со 3 радарски глави - една покрај охридскиот аеродром и две на скопскиот.

„Едната на Скопскиот аеродром е во моментов со технички дефект кој е детектиран и се работи на негово отклонување. Ваквите технички дефекти од електронска природа се нормални појави во авијација и кога се случуваат има предвидено соодветни безбедносни процедури во работата со цел да се продолжи со давање на услуги кон авиокомпаниите во такви околности. М-НАВ ги применува токму тие процедури и во моментов нема никакво безбедносно влијание врз одвивањето на воздушниот сообраќај на скопскиот аеродром. Единствена промена е регулацијата на бројот на авиони кои можат да се опслужат на 1 час. Овие регулации ќе останат на сила се до отклонување на дефектот на радарската глава. М-НАВ вонредно ги ангажира своите стручни лица со цел што побрзо враќање на радарската глава Алениа - Бањски Рид во употреба“, изјавил претседателот на УО на М-НАВ Владимир Ристески.

Нова опрема во нефреквентен период

Контролорите на летање во јули годинава се заканија со штрајк ако не се инсталира нова опрема, предупредувајќи дека не само стариот радар, туку и софтверот и останатата опрема ќе почнат да откажуваат.

Го ставија штрајкот во мирување откако добија уверување од новиот менаџмент дека новата опрема ќе се инсталира. Според Ристевски, има нова опрема која не ја инсталирале претходниците со години, но и добавувачот од Италија доцнел и не бил докрај принципиелен и покрај пеналите што ги платил за доцнењето.

Вели дека договорот со Синдикатот останува, но ќе се одбере тајминг за опремата да се инсталира во период кога бројот на прелети, слетувања, полетувања ќе опадне, бидејќи тоа не е едоставна операција „од денеска за утре“.

На веб страницата на М-НАВ пишува дека Обласната контрола на летање Скопје опслужува 150.000 летови годишно и повеќе од 600 летови во текот на летото кога сообраќајот го достигнува максимумот.

Според Државниот завод за статистика, само во второто тримесечје од 2025 година (април, мај и јуни) бројот на превезените патници во воздухопловниот превоз изнесувал 895.531 и бележи зголемување во споредба со истиот период во 2024 година, кога бројот на превезени патници изнесувал 815.383.

Зголемен бројот на прелети

Новиот менаџмент во М-НАВ поставен пред десетина месеци наследи состојба на нарушени меѓучовечки односи и неуспешна транзиција на нови технички системи. Во одговорот од Управниот одвор на М-НАВ, на изнесените забелешки во јули од претседателот на Струковиот синдикат на Контролорите на летање (ССКЛ), Александар Тасевски, беше наведено дека актуелниот менаџмент ги ставил во смени скоро сите контролори на летање и ја зголемил можноста на М-НАВ да опслужува повеќе авиони во рамки на техничките лимити на системот кој се користи. Во првите 6 месеци од 2025 година со добро планирање на контролорите на летање во смени, било постигнато зголемување на бројот на прелети за 12%, а за споредба, од менаџментот посочија дека во Европа таа бројка била од 2 до 5%.

„Македонија има и околу 20% зголемени приходи од прелетите споредено со 2024 година“, посочи менаџментот, потенцирајќи дека не може да прифати обвинувања за проблеми предизвикани од претходната власт.

„Треба време за решавање на реалните постоечки проблеми. Сегашниот менаџмент не лаже никого ниту во Македонија, ниту во Европа ниту во Европската организација за безбедност на воздушниот сообраќај Еurocontrol во која сме членка“, одговори во јули менаџментот на забелешките од претседателот на ССКЛ.

Скандали, упади...

М-НАВ во изминатите години беше предмет на разни скандали со партиски вработувања, како и на скандалозен насилен упад во М-НАВ, во јануари 2024 година, по што беше отворена истрага, беа разрешни деректори, а и МВР во еден период континуирано ја обезбедуваше зградата на М-НАВ.

Последниот сомнеж за упад беше од поинаква природа – за можен Ransomware хакерски напад. Во август годинава анализа на експертите за сајбер безбедност од М-НАВ утврдила дека има обид за нелегално влегување во административниот дел на компјутерската мрежа на компанијата, по што до Секторот за компјутерски криминал при МВР поднеле соодветна пријава, а како мерка на претпазливост, привремено го оневозможиле интернет-пристапот до административниот дел на М-НАВ. Мрежата била враќана во функција постепено, по претходна детална анализа дека не содржи злонамерен софтер. Од М-НАВ соопштија дека оперативните системи за управување со воздушниот сообраќај во ниту еден момент не биле засегнати, бидејќи меил серверот на административниот дел не бил поврзан со системите за управување со воздушниот сообраќај.

За прв пат оваа година, стапката на инфлација во Германија повторно малку се зголеми. Ова особено се чувствува за време на секојдневното купување: кафе, чоколадо, овошје - зголемувањето на цените на храната во август ја зголеми инфлацијата на 2,2 проценти, што повторно ја премина границата од два отсто. Економистите очекуваат дека инфлацијата би можела да остане на тоа ниво.

Растечките цени на храната ги поттикнуваат многу луѓе да ги преиспитаат своите навики за купување, според анкетата на ЈуГов за германската новинска агенција. Повеќе од половина (57 проценти) од испитаниците на почетокот на септември рекле дека ги промениле своите навики за купување поради високите цени. Од нив, околу половина сега почесто купуваат во дисконтни продавници отколку во супермаркетите.

Дали инфлацијата ќе остане над два отсто?

Од јули до август 2025 година, цените се зголемија за 0,1 отсто, потврди Сојузниот завод за статистика. За месеците јуни и јули, статистичарите од Висбаден пресметаа стапка на инфлација од 2,0 проценти. За целата година, се очекува стапката на инфлација да биде околу два проценти.

Повисоките стапки на инфлација ја намалуваат куповната моќ на луѓето: тие тогаш можат да купат помалку за едно евро. Иако големиот бран на инфлација кој ја погоди Германија по почетокот на руската агресорска војна против Украина привремено се смири, инфлацијата е потврдоглава отколку што се мислеше: основната инфлација, без променливите цени на храната и енергијата, е 2,7 проценти веќе три месеци.

Кафето и чоколадото поскапеа над просекот

Во август, луѓето во Германија мораа да платат 2,5 отсто повеќе за храна отколку претходната година. Во јули, цените на храната се зголемија за 2,2 проценти. Во 2022 и 2023 година, цените на храната се зголемија за 13,4 отсто, односно 12,4 проценти.

Кафето (плус 22,8 проценти) и чоколадото (плус 21,3 осто) се зголемија над просекот во август 2025 година. Цените на овошјето, исто така, се зголемија (плус 7,1 процент), додека зеленчукот беше поевтин од претходната година (минус 1,1 отсто). Потрошувачите мораа да платат значително помалку за компири (минус 17,3 проценти) и шеќер (минус 29,2 проценти).

Потрага по попусти и помалку фрлање храна

Според анкетата на ЈуГов, речиси три четвртини (71 отсто) од оние кои ги промениле своите навики за купување, сега обрнуваат поголемо внимание на специјалните понуди. Добра третина купува поретко или помалку.

За да заштедат пари, 84 отсто од оние кои ги промениле своите навики се повнимателни да не фрлаат храна. Тие се обидуваат да купуваат посвесно и креативно да ги користат остатоците. Покрај тоа, околу половина од нив имаат поголема веројатност да јадат храна со поминат рок ако сè уште изгледа добро.

И цените на услугите се над нивото од минатата година

Во август, животот во Германија стана поскап и во други области: услугите, како и во јули, беа поскапи за 3,1 процент во споредба со претходната година. Фактот дека услугите за превоз на патници (плус 11,1 отсто) и осигурувањето (плус 6,4 проценти) станаа поскапи во август е поврзан со повисоките трошоци за работна сила што давателите на услуги ги пренесуваат на цените. Од друга страна, меѓународните летови чинат 8,2 отсто помалку во тој летен месец.

Падот на цените на енергијата се забавува

Според пресметките на Сојузниот завод за статистика, енергијата била за 2,4 проценти поевтина во август во споредба со претходната година. Меѓутоа, цените на енергијата значително паднале во август 2024 година. Во споредба со годишното ниво, ова делува како зголемување на цените - таканаречен основен ефект, кој ја зголемува моменталната стапка на инфлација.

Потрошувачите имаат повеќе пари во паричниците

Сепак, многу вработени имаат повеќе пари во џебовите: во вториот квартал, според Сојузниот завод за статистика, платите се зголемиле за 4,1 отсто, повторно побрзо од потрошувачките цени. Ова резултира со зголемување на реалните плати за 1,9 проценти во споредба со истиот период минатата година. Губењето на куповната моќ, првенствено од 2022 и 2023 година, се компензира сè повеќе - иако нивото на платите од 2019 година, пред коронавирусот, сè уште не е достигнато.

„Висок протеин“, „богато со протеини“, „извор на протеини“ – вака производителите ги рекламираат своите производи. Потрошувачите обично очекуваат дека со тоа прават нешто добро за своето здравје. Но, дали е тоа навистина така?

Протеините често се нарекуваат „градбени блокови на животот“. Тие се составени од аминокиселини, од кои постојат вкупно 20 различни. Речиси половина од нив се „есенцијални“, што значи дека мора да се внесат преку исхраната, бидејќи телото не може само да ги произведе. Протеините се од суштинско значење за формирање на коски, мускули и ткива. Тие се исто така важни компоненти на ензими и хормони, за коагулација на крвта и за имунолошкиот систем.

Покрај јаглехидратите и мастите, протеините се и важен извор на енергија. 100 грама протеини обезбедуваат околу 400 килокалории. Здружението за исхрана на Германија (DGE) препорачува за здрави возрасни лица до 65 години дневен внес од 0,8 грама по килограм телесна тежина. Постарите лица, бебињата и децата, бремените жени и луѓето кои активно градат мускулатура имаат поголема потреба.

Високо преработени производи

Но, за да се задоволи оваа потреба, не се потребни производи со висок протеин, велат нутриционистите. Овие производи се високо преработени и често содржат многу хемиски додатоци, засилувачи на вкус, засладувачи или дури и значителна количина шеќер. Само затоа што имаат додаден протеин, не значи дека се поздрави. Дополнителна доза протеини обично не е потребна, бидејќи дневната потреба се покрива со нормалната исхрана.

Ова важи и за рекреативни спортисти кои се физички активни 4–5 пати неделно по 30 минути со умерен интензитет. Според DGE, ни тие не треба да внесуваат дополнителни протеини. Само ако некој навистина тренира интензивно секојдневно или е професионален спортист, тогаш дополнителен внес може да има смисла. Но и тогаш, потребата може да се задоволи со обична храна богата со протеини.

Продукт на разградување: уреа

Сепак, на спортистите често им се сугерира дека дополнителниот протеин ќе донесе повеќе мускули и подобри перформанси. Но, внесот на повеќе протеини отколку што телото може да искористи, може да доведе до нивно отфрлање. Иако краткорочно тоа не се смета за штетно, проблемот е што телото нема складиште за протеини. Вишокот мора да се исфрли, при што се создава уреа, која се излачува преку бубрезите.

За да се поддржи функцијата на бубрезите, при висок внес на протеини треба да се пие доволно течности. Проблеми може да имаат лица со нарушена функција на бубрезите. Некои протеински барови содржат и т.н. замени за шеќер, кои треба да ги направат слатки без шеќер. Една неодамнешна студија на Потрошувачкиот центар во Хамбург покажа дека кај некои тестирани барови без шеќер, половина од производот може да предизвика дијареа кај чувствителни лица.

Слабеење со протеински шејкови

Протеините заситуваат добро и можат да помогнат при слабеење. Но, сè зависи од дозата. Кој јаде телешки стек секој ден, нема да ослабне. Бидејќи протеините се енергетски носители. Вишокот протеини се претвораат во шеќер и масти, што на долг рок може да доведе до зголемување на телесната тежина.

Од друга страна, индивидуално дозирани протеински шејкови во рамки на специјална, временски ограничена диета можат да помогнат при слабеење. Тоа може да биде корисно за лица со сериозно прекумерна тежина како дел од нутриционистичка терапија.

Компири и леќа наместо протеински барови

За здрави луѓе важи: преку разновидна и избалансирана исхрана се обезбедува внес на сите есенцијални аминокиселини. Особено многу протеини има во месо, риба, млечни производи и јајца, како и во мешунки како соја, леќа и грашок, и во интегрални житарки.

Животинските протеини се послични на човечките, па телото полесно ги искористува од растителните. Но, и оние што се хранат исклучиво растително не треба да се грижат за недостаток на протеини. Со внимателна комбинација на различни намирници како житарки, мешунки и компири, може целосно да се покрие дневната потреба од есенцијални аминокиселини – дури и кај веганите.

Не беше напишана како романтична проштална песна, но Бела Чао („Bella Ciao“)- што значи „збогум, убавице“ на италијански- е песна што стана симбол на разделбата со угнетувањето.

Кога фразата беше пронајдена изгравирана на неистрелана чаура поврзана со човекот обвинет за убиството на конзервативниот американски активист Чарли Кирк, тоа не беше само некоја мистериозна трага. Тоа беше рефрен натоварен со историја, извлечен од вековна италијанска протестна песна, која одамна е глобален симбол на отпор.

Иако врската со убиството на Кирк останува нејасна, ова откритие фрли ново светло врз мелодијата што еволуирала од партизански движења до поп-културни плејлисти.

Различни приказни за потеклото

Широко е означена како антифашистичка химна, „Бела Чао“ се пее секоја година на 25 април за Денот на ослободувањето на Италија, со кој се одбележува крајот на фашистичката диктатура на Бенито Мусолини и нацистичката окупација. Најпознатата верзија ја раскажува приказната за партизан без јасна политичка припадност, кој умира за слободата, барајќи да биде закопан „под сенката на убав цвет“.

Но потеклото на песната не е многу јасно. Некои историчари ја следат мелодијата (без текст) до снимка од 1919 година на музичарот од Одеса, Мишка Зиганоф.

Други укажуваат на народна песна што ја пееле „мондине“, жени што плевеле оризови полиња во Северна Италија, протестирајќи против суровите работни услови. Таа верзија, исто така наречена „Bella Ciao“, има малку заедничко со партизанската химна освен насловот.

Партизанската верзија што ја знаеме денес се утврдила во раните 1960-ти, особено преку изведба на италијанско-францускиот актер Ив Монтан. Како што забележаа истражувачите од Универзитетот во Утрехт, Даниеле Салерно и Марит ван де Варенбург, во нивната студија од 2023 година, моќта на песната не лежи во нејзиното потекло, туку во нејзината прилагодливост.

Тие ја опишуваат „Бела Чао“ како „пренослив споменик“- културен артефакт што носи сеќавање низ време и простор.

„Бела Чао постојано се преработува, повторно се користи и се преместува во различни и нови контексти и медиуми, и за различни цели“, напишаа тие.

Од отпор до ремикси

Иако не била широко пеена за време на Втората светска војна, „Бела Чао“ го дефинира начинот на кој Италијанците се спротивставиле на фашизмот по војната. Со текот на децениите, ја прифатија левичарски движења низ Европа и пошироко.

Во јануари годинава, левичарски активисти во Германија ја пееја песната на протест против крајно десничарската партија АфД.

Во 2024 година, левичарски членови на Европскиот парламент ја испеаја во знак на протест против политиките на унгарскиот премиер Виктор Орбан, што го поттикна претседателката на парламентот Роберта Мецола да се пошегува: „Ова не е Евровизија.“

Во 2021 година, демонстранти во Ерусалим, кои се спротивставуваа на власта на премиерот Бенјамин Нетанјаху и покрај обвиненијата за корупција, ја пееја „Биби Чао“ во очекување на неговото заминување — „Биби“ е неговиот прекар.

Карло Пестели, автор на книгата „Бела Чао: Песната на слободата“, изјави во 2022 година дека привлечноста на песната лежи во нејзината прилагодливост и мелодиска едноставност.

„Не беше комунистичка песна, туку манифест за слобода... претставува аполитички вредности што секој може да ги разбере и сподели... Исто така, лесна е за пеење, со заразен рефрен што дури и оние што не зборуваат италијански можат да го запеат.“

Феминистички протести и балконски хорови

Феминистички активисти исто така ја преработија заразната мелодија за своите цели. Активисти за правото на абортус во Аргентина и Полска ја искористија песната во 2018 и 2020 година, критикувајќи ги владите за неповолни закони против репродуктивните права на жените.

На 16 септември 2022 година, денот кога 22-годишната Џина Махса Амини почина по апсењето од иранската морална полиција поради „неправилно носење хиџаб“, сестрите Самин и Бехин Болури испеаја персиска верзија на „Бела Чао“ во објава на социјалните мрежи што стана вирална.

Овие локализирани адаптации го одразуваат она што Салерно и ван де Варенбург го нарекуваат „транснационален активизам“, каде песната, користена и од движењата Окупирај го Волстрит (Occupy Wall Street) и Петоци за иднината (Fridays for Future), станува средство за нови борби без да ја изгуби својата историска тежина. Но нејзиното влијание се прошири далеку надвор од политиката. Се пееше од балкони во Италија за време на карантинот поради Ковид-19 и дури беше преработена од фудбалски навивачи во поддршка на нивните клубови.

Дигитална преработка

„Бела Чао“ голем дел од својата современа популарност и ја должи на шпанската криминална драма на Нетфликс „La Casa de Papel“ (или „Кражбата на пари“), која и ја претстави песната на глобалната публика.

Верзијата од серијата, ремиксирана од продуцентите на електронска музика Ел Професор и Хугел, досега има собрано над 200 милиони прегледи на Јутјуб. Десетици верзии, вклучувајќи и инди интерпретации, можат да се слушнат и на Спотифај (Spotify).

Песната се појави и во гејмерската култура, вклучена во „Фар Крај 6“ и користена на ТикТок за видеа од играта Повик на должност („Call of Duty: Warzone“).

Наследство што ги надминува идеологиите

„Бела Чао“ ја користеле движења низ континенти и идеологии, од антифашистички и феминистички активисти до климатски демонстранти и креатори на поп култура. Нејзината прилагодливост ја направи постојан елемент во моменти на отпор, солидарност и сеќавање.

Без разлика дали се пее на протест, се ремиксира онлајн или се споменува мистериозно на чаура, „Бела Чао“ продолжува да служи како сигнал, не за одредена идеологија, туку можеби за самиот отпор.

„Убаво речено, но ќе видиме колку ќе биде сторено“ – вака ја коментира професорот Борче Давитковски изјавата на премиерот Христијан Мицкоски за професионализацијата на администрацијата. Претседателот на Владата, најавувајќи дека сака да ја донесе Европа дома претходно рече: „Ние сме генерацијата што ја презема иницијативата и сака да ја донесе Европа дома – преку современ сектор. Мора да ја извлечеме државата од мракот на партизацијата и да ја однесеме во светлината на европската иднина“.

Професорот Борче Давитковски кој својата универзитетска кариера ја посвети на предавања на Правниот факултет за административно право и јавна администрација, разочарано констатира дека стана дел од македонскиот фолклор во политиката штом се добијат избори да се вработуваат партиските лепачи на плакати.

„Вака се работи повеќе од 30 години а особено по 2006 година, кога со една одлука на влада се разрешија повеќе од 4000 раководни државни службеници. Практиката продолжува и денес. Ќе видиме каква ќе биде состојбата по донесувањето на новите четири закони кои ја регулираат оваа област. Од вербалните изјави на ресорниот министер, се чини дека конечно имаме политичка волја за спроведување на мерит системот во јавната администрација“, вели во изјавата за ДВ, д-р Борче Давитковски.

Партизацијата рак-рана

Партиската администрација е рак-рана на македонското општество над три децении. Немаше влада што не даде ветување дека ќе ја намали и професионализира, меѓутоа во пракса се случуваа обратни процеси. Администрацијата се трупаше, а падот на стандардите во работењето беше обратно пропорционален.

Давитковски вели дека до професионална и политички неутрална администрација може да се дојде со преполовување на бројот на административците кој сега е далеку над потребите и можностите на државата.

„Моментално во јавниот сектор се вработени околу 135.000, без јавните претпријатија кои се околу 20.000, и ангажирани со договор на дело од кои околу 30.000 од комунални јавни претпријатија, преку сите државни органи до акционерски друштва во државна сопственост. Доколку се сака и има пред сѐ политичка волја оваа бројка би требало да се преполови и согласно со европските стандарди јавниот сектор да биде 20 до 25 отсто од вработените во реалниот односно економскиот сектор“, вели Давитковски.

Тој посочи дека првиот чекор со носењето на четири закони правно-формално е изоден но треба да ја видиме, додава професорот, неговата имплементација. „Тоа е најтешката работа во спроведувањето на такви реформи“, истакна соговорникот на ДВ.

Во петокот (19.09.) министерот за јавна администрација Горан Минчев и амбасадорот на Франција Кристоф Ле Риголер потпишаа Меморандум за соработка кој меѓу другото предвидува воспоставување Академија за обука и стручно усовршување на административните службеници.

Давитковски нагласува дека таква соработка имало од поодамна но со владини смени дошло до запирање на активностите од наша страна, а обучените наши административци во Франција не добиле шанса овде да го покажат европското знаење.

„Некаде во почетокот на овој век, тогашната влада и со големо залагање на тогашниот француски амбасадор Терал, спроведоа обука на две генерации наши државни службеници со помош на ЕНА - Високата административна школа за обука на администрација во Франција. Но за жал на француската страна а на наша штета, скоро сите слушатели кои ја завршија обуката од која дел се спроведе во Виши, кај Интернационалната ЕНА, по смена на власта останаа само со сертификатите во раце без унапредување на нивните службенички позиции. Се надевам дека оваа иницијатива и помош од француската Влада нема да ја доживее истата судбина“, вели професорот Давитковски.

Тестирање за секоја позиција

Министерот Минчев во петокот (19.09.) најави нов сет на законски мерки кои, како што рече, треба да резултираат со департизација, едукација и намалување на бројот на вработените во јавниот сектор. Меѓу најавените закони се за висока раководна служба, за плати и за организација и работа на органите на државната управа. Тој притоа оцени дека партизацијата, пријателските и роднинските вработувања изминатите 30 години ја направиле администрацијата гломазна и нефункционална. Според барањата на ЕУ ќе се скратат 40 отсто од буџетските корисници.

Давитковски вели дека за да се смени состојбата треба да има вистински реформи во јавниот сектор. Чекорите кои треба да уследат тој ги опишува во неколку фази.

„Конечно да се имплементира уставниот принцип за стручност и компетентност за влез во јавниот сектор и врз основа на програми од Агенцијата за обуки да се изврши тестирање за секоја позиција на трите нивоа на администрацијата на постоечките вработени, и кој ќе покаже знаење да остане, а другите да си го бараат чарето на друго место. Мора еднаш да се направи радикален рез, заради филтрирање на партиските и другите вработени кои по правило ништо не работат а примаат плата од државниот буџет“, изјави за ДВ пензионираниот универзитетски професор по административно право и јавна администрација, Борче Давитковски.

Во меѓувреме од бизнисот дојде предлог за преквалификација на вишокот административци. Новиот претседател на Сојузот на стопански комори Горан Ѓорѓиевски изрази надеж дека работната сила која недостасува во државава делумно ќе се обезбеди од јавната администрација, која би преминала во приватниот сектор. Ѓорѓиевски во своето прво јавно појавување како лидер на оваа стопанска организација истакна дека ако владата не најде начин на пренасочување на вишокот од јавната администрација во компаниите, ќе мора да се увезуваат работници од странство.

Инцидентите со дронови повеќе од една недела го привлекуваат вниманието ширум Европа. Во текот на ноќта помеѓу 9 и 10 септември, голем број руски беспилотни летала влегоа во полскиот воздушен простор. Идентификувани се до 19 дронови, од кои неколку беа соборени. Само неколку дена подоцна, руски беспилотни летала преминаа на територијата на Романија, која е исто така членка на НАТО.

Во понеделникот, полските власти собориле беспилотно летало што леташе над владини згради во Варшава и, како што се вели, уапсиле еден Белорусин и еден Украинец.

Во инцидентите никој не бил повреден, а Русија негира дека упадите биле намерни.

Операција на НАТО - неопределено долго

Сепак, НАТО одговори со започнување нова мисија за заштита на воздушниот простор на своето источно крило.

Наречена „Источна стража“, оваа „мултидимензионална активност“ вклучува зајакнување на копнените бази и противвоздушната одбрана и ќе трае „неопределено долго“, соопшти НАТО на 12 септември. Целта е да се испрати јасна порака до источните членки на НАТО, но и до Русија.

Велика Британија и Данска се меѓу земјите што ветија поддршка. Германија го дуплираше бројот на борбени авиони за воздушна одбрана на Полска од два на четири, додека Франција распореди ловци „Рафал“.

„Со чекан на шпенагла“

Иако борбените авиони и ракетите воздух-воздух се користат успешно против беспилотни летала, тие се исклучително скапи. „Дроновите што ги гледаме во Украина чинат помеѓу 10.000 и 30.000 евра по парче. Ако на нив пукате со проектили од милион долари, брзо ќе останете без залихи“, вели Крис Кремидас-Кортни од Европскиот центар за политика (ЕПЦ). „Тоа е како удирање со чекан на шпенагла.“

Тој предлага НАТО да инвестира во поефикасна технологија, како што е шведскиот систем за соборување дронови Нимбрикс, за да се избегне „асиметрија на трошоците“.

Европски ѕид против дронови?

Балтичките држави, Полска и Финска со години повикуваат на координирана одбрана од беспилотни летала. Идејата често се нарекува „ѕид против дронови“, а ја спомена и претседателката на Европската Комисија, Урсула фон дер Лајен, во нејзиното обраќање за состојбата на Унијата.

Украинското знаење ќе игра клучна улога во изградбата на тој „ѕид“, а Комисијата најави заеднички проект за производство на беспилотни летала во вредност од 6 милијарди евра.

„Мора да учиме од Украинците“, изјави за ДВ Иан Бонд од Центарот за европски реформи (ЦЕР). „Тие имаат висок успех во соборувањето на руски дронови, и ако ја имаат технологијата, треба да ја набавиме и да ја копираме.“

Пораката на НАТО до Путин: „Ќе одговориме“

Адмиралот Роб Бауер, поранешен претседавач на Воениот комитет на НАТО, за ДВ вели дека имплементирањето на нова технологија во голем обем е предизвик. Покрај инвестирањето во опрема, Европа мора да го промени својот пристап кон Русија: „Мораме да ја информираме јавноста и да прифатиме дека постои закана“.

Кремљ тврди дека НАТО е во војна со Русија, додека НАТО тоа го негира. Бауер вели дека НАТО е во „сива зона помеѓу мирот и војната“ и е во состојба на висока готовност: „Ова е важна порака за Путин - НАТО ќе одговори, без разлика што ќе се случи“.

Бауер оценува дека одбранбените сили на алијансата ја покажале својата ефикасност кога собориле беспилотни летала над Полска: „Мислам дека го положивме тестот, но мора да се подобриме во справувањето со овие нови закани“, изјави тој за ДВ.

Може ли НАТО да спречи идни упади на дронови?

Иан Бонд од ЦЕР е скептичен во врска со моменталните капацитети на НАТО: „Се чини дека НАТО не бил подготвен за соборување дронови и треба сериозно да ги унапреди своите способности“.

Во јули, Литванија пријави два руски дрона во својот воздушен простор, но не ги собори. Романија неодамна одлучи да не отвори оган врз беспилотно летало кое потоа премина во Украина. Бонд предупредува дека Москва може да ја сфати таквата неактивност како охрабрување.

Заштита на цивилите

Покрај пресретнувањето на беспилотни летала, експертите велат дека владите треба да размислат за апликации за узбуна и зголемување на капацитетот на засолништа. „Тоа би бил застрашувачки чекор, но не и претеран“, вели Бонд.

Кремидас-Кортни се согласува: „Мораме да претпоставиме дека Русија ќе се обидува да врши вакви упади на секои две недели додека не ја плати цената што ќе ги одврати“. НАТО се надева дека операцијата Источна стража ќе го постигне токму тоа.

Македонските граѓани најчесто се задолжуваат со потрошувачки кредити и за купување на станови, но дел од клиентите на банките бараат заеми и за купување на автомобил. Ваквите трендови продолжиле и во текот на летото, кога најчесто граѓаните се задолжуваат со потрошувачки кредити, кои најчесто треба да им ги покријат трошоците за одење на одмор или за реновирање на домот.

Најновите податоци на Народната банка за за монетарните движења во Македонија во текот на август покажуваат дека кај физичките лица најзастапени во август биле потрошувачките и станбените кредити кои бележат годишно зголемување од 9,9, проценти и 15,5 проценти, додека автомобилските кредити бележат годишен пад од 2,5 проценти. Кај кредитите одобрени на кредитните картички има намалување на годишно ниво од 7,1 процент.

„Кај вкупните депозити има зголемување од 12,4 проценти на годишно ниво, а кај кредитите раст од 12,9 проценти. Кај депозитите поизразен е растот во секторот домаќинства, а кај кредитите во корпоративниот сектор“, информираат од Народната банка.

Граѓаните и фирмите имаат чуваат во банките 10,2 милијарди евра, а должат 8,6 милијарди евра.

Полесно до кредити за стан?

Народната банка неодамна донесе мерки за олеснување на кредитирањето при купување прв станво Македонија. Сите лица кои немаат стан на свое име можат да добијат станбен кредит со учество од 10 отсто од вкупната вредност на објектот. За останатите учеството се зголемува од 15 на 25 отсто. Мерките ќе се применуваат од 1 декември 2025 година и насочени се пред се кон младите и брачните парови кои немаат сопствен дом.

Исто така, беше покрената и иницијатива за намалување на надоместоците за користење на платежните услуги во Македонија. Во план е да се покрене и иницијатива за измени на законското решение за платежната сметка со основни функции, со кои ќе се овозможи нејзино помасовно користење од страна на граѓаните за извршување на плаќањата кај сите банки. Со тоа граѓаните ќе добијат пристап до мобилно банкарство, дебитна картичка, подигнување готовина и електронски трансакции за месечен надомест од 36 денари, а за ранливите категории ќе биде бесплатно.

Нема да одиме на предвремени парламентарни избори, бидејќи претставниците на владината коалиција ќе победат на локалните избори на 19 октомври, порача премиерот Христијан Мицкоски на средба со новинарите во Скопје.

„Владата е стабилна и кохерентна, рече Мицкоски, порачувајќи дека имаат мандат од четири години и за тој период планираат да ги реализираат ветените проекти. Предвремените парламентарни избори, според Мицкоски, ќе значат само нивно одложување за најмалку шест месеци.

Премиерот очекува на почетокот на следната година да се придвижат работите во делот на гаранциите дека уставните измени ќе бидат последното барање на нашиот пат кон целосно членство во Европската Унија. По посетата на претседателот на Европскиот совет Антонио Кошта на Софија, каде порача дека е крајно време Македонија да добие некакви гаранции дека нема да има нови барања за продолжување на европскиот пат, вели дека имал разговори со него и се согласиле дека уставните измени треба да бидат последното барање на нашиот европски пат и да се добијат некакви гаранции за тоа.

„Притисок од посилна страна“

„За да се реализира тоа треба да има и притисок од некоја од посилна страна. Очекувам придвижување на почетокот на идната година по завршувањето на божиќните и новогодишните празници во делот на давањето гаранција дека уставните измени ќе бидат последното барање од Бугарија“, рече Мицкоски.

Министерот за европски прашања Орхан Муртезани најави дека сите закони кои се во Реформската агенда, откако ќе ги усвои Владата, ќе бидат испратени на контрола во Европската комисија, а потоа да одат во собраниска процедура. „Можеби тоа ќе значи одредено доцнење при нивното носење, но ќе бидеме сигурни дека се во ред“, рече Муртезани.

Нема повисоки плати за судиите и обвинителите

Најголеми забелешки од ЕК има за Кривичниот законик кој претходната влада го донесе со европско знаменце, особено во делот на членот 353. Премиерот Мицкоски вели дека нема да се прифатат сите барања од ЕК во делот на законите, особено нема да се прифати барањето за либерализација на цената на електричната енергија за домаќинствата, бидејќи тоа ќе значи „зголемување на цената за два до три пати особено во првите три години од либерализацијата“.

„Нема да го прифатиме ни барањето за зголемување на средствата за судиите и обвинителите кои во измените на законите бараат за судството да се обезбедат 1,3 отсто од БДП годишно или двојно повеќе отколку што е во моментов. Тоа би значело 100 милиони долари годишно, а за некоја година 250 милиони долари. Лично сметам дека и овие плати што ги земаат во моментов не ги заслужуваат зошто имаат рејтинг од само 2 отсто“, рече Мицкоски.

Брррр! Есенскиот студ полека се шири низ голем дел од Европа, најавувајќи голем мраз што доаѓа оваа зима.

За среќа, Гас Инфраструктур Европа, здружението на гасните оператори, известува дека залихите на гас во Европската унија на 15 септември 2025 се малку над 80%, помалку од вообичаените 90% од последните неколку години, но подобро од 2021 година. Па, дали оваа зима ќе биде топла и пријатна или исполнета со неизвесност?

По целосната инвазија на Русија врз Украина во 2022, земјите од ЕУ ги диверзифицираа снабдувањата со енергија, свртувајќи се кон течен природен гас (ТПГ) од Норвешка, САД и Катар, додека продолжија да ја забрзуваат употребата на обновливи извори на енергија, како сончевата и ветерната енергија.

Во последните две години, благодарение на зголемените капацитети, Европа успеа да ги наполни своите залихи на гас речиси целосно до септември, создавајќи дополнителна заштита за најстудените месеци. Се очекува и оваа зима залихите да останат солидни.

Натпревар за полнење на залихите

Откако ЕУ веќе не е во акутна енергетска криза, Брисел е подготвен да даде рок од уште еден месец, до 1 декември, за полнење на гасните залихи до 90% капацитет, доколку е потребно. Европа минатата зима исто така потроши повеќе од своите залихи на гас, оставајќи помал вишок од вообичаено.

Европски залихи на гас од почетокот на војната во Украина

Петрас Катинас, енергетски аналитичар во Центарот за истражување на енергијата и чистиот воздух, вели дека моменталните нивоа на складирање и алтернативните снабдувања создаваат „цврста заштита“ од нарушувања во снабдувањето. „Но, брзото трошење на гас и променливото време сепак може да предизвикаат привремени скокови на цените или локални недостатоци,“ изјави тој за ДВ.

Покрај внатрешната отпорност на Европа, условите во глобалното снабдување и стабилните цени ја поддржуваат енергетската подготвеност на блокот за зимата.

Според Том Марзек-Манзер од глобалната компанија за истражување и консултации Вуд Мекензи, светското снабдување со енергија е зголемено оваа година, додека побарувачката, особено за гас, е веројатно послаба.

„Тоа беше голема предност за полнењето на европските складишта ова лето, кое се одвива со добар ритам,“ изјави тој за ДВ.

И покрај ова, блокот останува ранлив на геополитички шокови, особено оние што произлегуваат од тарифите на Трамп.

Тарифите за руска енергија создаваат нова неизвесност

Претседателот на САД, Доналд Трамп, врши притисок врз Брисел да воведе санкции за купувачите на руска енергија, тврдејќи дека тоа ќе создаде дополнителен финансиски притисок врз Москва за да се заврши конфликтот што трае три и пол години.

Минатата недела, американскиот секретар за трезор, Скот Бесент, им порача на ЕУ и на групата на седум (Г7) богати земји да се приклучат на Вашингтон во воведувањето „значајни“ тарифи кон Кина и Индија за нивните енергетски договори со Москва.

Трамп го има известено Брисел дека САД би вовеле слични тарифи, при што се разгледува можност за стапка од 100%.

САД веќе воведе тарифи од 50% за Индија, 25% основни и дополнителни 25% за договорот со Москва во 2022 за купување поевтини хидрокарбони.

Сепак, Кина, која исто така ги зголеми набавките на руска енергија, има значително појак преговарачки став со Вашингтон по прашањето на тарифите, па Трамп сѐ уште не ја дефинирал стратегијата за енергетски тарифи кон втората најголема светска економија, додека преговорите се во тек.

Договорот за транзит на гас преку Украина имаше ограничено влијание

Истекувањето на договорот за транзит на гас меѓу Украина и Русија на 1 јануари донесе нови геополитички притисоци врз енергетското снабдување на Европа. Одлуката на Киев да не го продолжи договорот имаше и цел да ја пресече финансиската поддршка за војната на Русија.

Петгодишниот договор, што овозможуваше руски гас да тече кон запад преку украинските гасоводи, ефективно ја затвори една од последните главни рути кон ЕУ.

Првичните стравувања од скокови на цените и прекини во снабдувањето беа големи, особено во земји како Австрија, Словачка и Унгарија, кои беа повеќе зависни од рускиот гас преку гасовод. Цените на гасот достигнаа речиси 50% раст минатата година поради стравувањата од студеното време и намалените протоци.

Сепак, вистинското влијание на пазарот беше минимално. Западна Европа веќе ги диверзифицираше своите извори на енергија, а резервите во подземните складишта останаа силни пред почетокот на зимата.

„Падот во количините (преку Украина) не беше голем, иако некои земји, особено Словачка, мораа да ги преориентираат своите набавки,“ вели Том Марзек-Манзер. „Бидејќи беше очекуван, крајот на договорот за транзит преку Украина немаше големо влијание врз цените или снабдувањето.“

Цел за енергетска независност од Русија за две години

Откако ја преброди енергетската криза, ЕУ сега е во посилна позиција да ги диверзифицира последните руски хидрокарбонски снабдувања. Блокот веќе го намали увозот на руски гас од 45% на 19%, додека увозот на руска нафта опадна од 27% на почетокот на војната на само 3% минатата година, според Европската Комисија.

Во мај, Комисијата објави детална патна карта за целосна забрана на останатите увози на руски гас и течен природен гас до 2027 година. Планот бара државите-членки да достават национални планови за постепено укинување на рускиот гас до крајот на годината, што за некои земји може да биде предизвик.

„Балтичките земји одлично се одвојуваат од руските фосилни горива, додека Полска во голема мера го прекина увозот на руски гас,“ рече Катинас за ДВ. Тој додаде дека напредокот на другите земји од Вишеградската група е „нееднаков“ поради недоволна диверзификација и инвестиции во обновливи извори.

Силните залихи на гас и разновидните снабдувачки линии ја засилуваат подготвеноста на ЕУ за зимата, но тарифните мерки на Трамп и непредвидливото време оставаат неизвесност. Цените на природниот гас веројатно нема да се искачат до екстремните од 2022 од речиси 340 евра за мегават-час (400 долари), но изолирани недостатоци може да предизвикаат привремени скокови.

Загриженоста на државите од источното крило на НАТО поради можна ескалација беше голема. Вкупно „100 илјади војници“, изјави рускиот претседател Владимир Путин за време на посетата на воениот маневар во вторникот (16.09), учествувале во петдневната руско-белоруска воена вежба „Запад 2025“. Вежбите опфаќале одбранбени стратегии на копно, во море и воздух. Се вежбало и оперативно планирање за новата руска ракета од среден дострел „Орешник“, која може да биде опремена и со нуклеарно оружје.

Уште во пресрет на вежбата, внимание привлекоа голем број руски дронови, од кои неколку беа соборени над полскиот воздушен простор. Сепак, воената вежба заврши без натамошни ескалации, а дали бројот на војници што учествувале и де факто бил толку голем колку што наведе рускиот претседател, е спорно, иако, според Путин, маневрите се одржале на „вкупно 41“ локација меѓу Баренцово Море и Белорусија. Во маневрите, според Кремљ, учествувале и „армиски контингенти“ од Индија, Бангладеш, Иран и, меѓу другите, Буркина Фасо и Мали. Според Министерството за одбрана во Њу Делхи, Индија испратила само 65 војници за вежбата, а бројките од другите земји не се наведени, но веројатно не биле значително поголеми.

Во Белорусија, според тамошниот министер за одбрана, учествувале само „6 илјади белоруски и илјада руски војници“.

Воени набљудувачи од САД

Општо погледнато, однесувањето на белоруските државници во изминатите денови беше во изненадувачки контраст со настапот на Путин, кој во маскирна униформа демонстративно се расфрлаше со бројки во Нижни Новгород и зборуваше за вежбата како за „одвраќање на потенцијални агресори“. Белорускиот лидер Александар Лукашенко, пак, се обиде да деескалира и рече: „Немаме намера никому да се закануваме “. Во Русија не беа дозволени набљудувачи, додека првиот човек во Минск на десетици новинари и воени набљудувачи им дозволи влез во земјата и да ги набљудуваат вежбите во близина на Борисов. Поканети беа и воени лица од три земји-членки на НАТО: Турција, Унгарија и САД.

Всушност за првпат од 2017 година две американски воени лица беа присутни како набљудувачи. Според наводи во весникот „Њујорк тајмс“, со нив се ракувал белорускиот министер за одбрана Виктор Кренин. „Ништо не криеме. Ви покажуваме што сакате!“, рекол министерот и потоа им наложил на своите подредени да ја одведат делегацијата до „најдобрите места“ за да видат сè.

Минск во „офанзива на шарм“

Овој настан е само кулминација на развојот на ситуацијата откако американскиот претседател Доналд Трамп повторно ја презеде функцијата на 20 јануари годинава. Само една недела подоцна, режимот на Лукашенко ослободи претходно затворен американски државјанин - според политикологот Кацијарина Шмацина од институтот Лофер од Вашингтон, „пресметан гест за да се привлече вниманието на Вашингтон“.

Уште во февруари претставници на американскиот Стејт департмент отпатуваа во Минск за да преговараат за ослободување и на други политички затвореници во Белорусија.

Шемата се повтори во јуни 2025 година, кога по посетата на Минск од страна на специјалниот претставник на САД, Кит Келог, беа ослободени уште 14 политички затвореници, вклучувајќи го и истакнатиот опозиционер Сергеј Тихановски, кој сакаше да биде противкандидат на Лукашенко на претседателските избори во 2020 година. Изборите беа проследени од големи протести против долгогодишниот владетел, на кои режимот одговори со масовна репресија.

Минатата недела претставници на САД повторно отпатуваа во Минск - овојпат обезбедија ослободување на 52 затворени новинари и критичари на режимот. За возврат, САД ги ублажија санкциите против белоруската државна авиокомпанија Белавија.

Што очекуваат Трамп и Лукашенко?

Но, колку е сериозно зближувањето меѓу Минск и Вашингтон? „Претседателот Трамп очигледно смета дека Лукашенко може да му помогне да го убеди Путин да ја прекине агресијата во Украина и да се вклучи во мировен процес“, анализира за ДВ, Џон Хербст, поранешен амбасадор на САД во Киев, а денес директор на Центарот за Евроазија при Атлантскиот совет. „Но, не мислам дека надежта ќе се оствари“, додава тој.

Трамп вети дека брзо ќе стави крај на војната во Украина, но не успеваше да се справи со рускиот претседател. Александар Лукашенко, пак, е политички и економски речиси целосно зависен од Путин. „Да, тој е цврсто во прегратка на Кремљ“, вели Џон Хербст, „но би сакал да ја олабави и да има малку повеќе слобода - за да не мора секогаш само да ги исполнува желбите на Путин и да се покорува на неговите каприци. Лукашенко отсекогаш се стремел кон одредена близина до Западот, а особено до САД“.

Под потпетицата на Кремљ

Уште од времето на руската анексија на Крим во 2014 година, долгогодишниот белоруски диктатор се обидува да се позиционира во Вашингтон како „помалото зло“ во однос на Владимир Путин, пишува Кацијарина Шмацина. Затоа и во многу наврати имало контакти меѓу двете администрации. Сепак, останува нејасно колку Лукашенко всушност е сериозен во врска со неговата „офанзива на шарм“ спрема Вашингтон - и колку дејствува независно од Москва.

Додека Доналд Трамп се надева дека ќе го искористи долгогодишниот белоруски диктатор како лост до Владимир Путин, сосема е можно претседателот од Минск да ја игра својата улога во тесна координација со Москва. Џон Хербст предупредува дека „Лукашенко е злосторник. Тој води брутален авторитарен режим и делумно ја овозможи агресијата на Путин врз Украина. Нема сомнеж дека Лукашенко е близок партнер на Кремљ“. Се разбира дека бара олабавување на сегашните санкции на САД во однос на Белорусија. Но, тоа е меч со две острици - токму затоа што Русија и Белорусија на економски план се толку тесно испреплетени. „Колку што му е подобро на Лукашенко, толку му е подобро и на Путин“, вели Хербст.

Овој текст првично е објавен на ДВ на германски јазик

Првите протести во Франција против плановите на владата за штедење започнаа изутринава. За разбивање на блокадите биле спроведени повеќе акции, изјави вршителот на должноста министер за внатрешни работи на Франција, Бруно Рејто. Медиумите известуваат за блокади на автобуски станици и пред средни училишта.

Полицијата соопшти дека во Париз биле уапсени седум лица. Според француските медиуми, во други делови од земјата имало неколку десетици апсења.

На штрајк повика широк сојуз на синдикати. Синдикатите се вознемирени од мерките за штедење што ги објави владата која во меѓувреме е во оставка. Особено остро беше критикуван предлогот за укинување на два државни празници.

Новиот премиер на Франција, Себастијан Лекорну, објави дека нема да го спроведе овој план. Сепак, критики има и за другите планови за штедење на претходната влада, кои синдикатите ги оценуваат како брутални. Протестот има за цел да изврши притисок врз Лекорну, кој во моментов разговара за нов буџет за штедење.

Властите очекуваат на денешните штрајкови да излезат околу 700.000 до 800.000 луѓе. Според синдикатите, ширум Франција треба да има околу 250 собири.

По повеќедневно бомбардирање, Израел ја започна својата копнена офанзива во градот Газа - и покрај сите предупредувања, вклучително и од сопствената армија. Се очекуваат жестоки борби со Хамас, кој многу западни држави го класифицираат како терористичка организација. Според палестински извори, само до вторникот наутро (16.09) биле убиени најмалку 35 лица. Но, офанзивата има и далекусежни политички и хуманитарни последици. Преглед на најважните прашања и одговори.

Колку силно е погоден градот Газа од израелската офанзива досега?

Градот и во минатото бил постојано напаѓан од израелските сили. Притоа беа погаѓани училишни згради, бегалски кампови и засолништа за итни случаи. На пример, на крајот на мај 2025 година, Израел го гранатираше училиштето Фахми ал-Џарџави, кое тогаш служело како засолниште за бегалци. Според палестински извори, 33 лица биле убиени, а десетици биле повредени, претежно деца, изјави портпарол на Палестинската цивилна заштита за агенцијата АФП. Израел соопшти дека нападот бил насочен против палестински терористи.

Како и во Појасот Газа, и инфраструктурата во градот Газа е многу оштетена. Само во општина Газа, штетата изнесува 7,29 милијарди долари, цитираше уште во април 2024 година телевизијата Ал Џазира дел од извештај на Обединетите нации и Светската банка. Во извештај објавен во септември од Институтот на Обединетите нации за обука и истражување (УНИТАР) се наведува дека се оштетени 36.611 згради, од кои 8.578 се целосно уништени.

Турската државна новинска агенција Анадолу на крајот на август 2025 година цитираше прес-конференција на ОН. Според неа, од средината на март во бегство се 796.000 луѓе. Околу 95 проценти од овие движења потекнуваат од градот Газа, ја цитираше Анадолу портпаролката на ОН, Даниела Грос.

Колку е сè уште силен Хамас?

Според агенциски извештаи, Израел проценува дека во градот моментално има до 3.000 борбено подготвени членови на исламистичката терористичка организација Хамас. Нејзиниот напад врз Израел на 7 октомври 2023 година ја предизвика војната во Појасот Газа. Во интервју за Дојче Веле на почетокот на септември 2025 година, воената експертка Марина Мирон од Кралскиот колеџ во Лондон изјави дека е тешко да се направи точна проценка на силата. Сепак, Хамас сè уште ја одржува контролата врз градот, а борбите веројатно ќе бидат жестоки и крвави.

„Ова ќе биде исклучително тешка операција“, оценува Мирон. „Бидејќи Хамас нема што веќе да изгуби“. Преостанатата урбана инфраструктура - особено високите згради и тесните улици - би можела да биде од тактичка корист за групата.

Еврејско-американската лоби организација „Џеј-стрит“ во документ од 2 септември 2025 година зборува за значително слабеење на Хамас. Пред почетокот на војната, военото крило на организацијата имало околу 30.000 борци, организирани во пет бригади и 24 баталјони. Според Израелските одбранбени сили (ИДФ), убиени се до 23.000 од овие борци, а 20 баталјони се уништени.

Хамас се трансформирал од паравоена организација во децентрализирани герилски трупи. И покрај тешките загуби, наводно регрутирал до 30.000 нови борци - иако на повеќето од нив им недостасува воена обука, констатира „Џеј-стрит“.

Што значи офанзивата за населението?

Според Обединетите нации, речиси сите од приближно два милиони жители на Газа веќе избегале во текот на речиси двегодишната војна, многу од нив повеќепати. Сега стотици илјади луѓе повторно мора да бегаат, а ОН проценуваат дека веќе разурнатиот град би можел да стане „практично ненаселив“ поради употребата на експлозивно оружје.

Според израелски воени извори, од вторникот претпладне, околу 40 проценти од цивилите веќе го напуштиле градот. Според агенциите, армијата ги повикала луѓето од Газа да одат во таканаречената хуманитарна зона на југот од крајбрежниот појас. Но, дури и таму, во минатото имало повеќе смртоносни напади.

Едуард Беигбедер, регионален директор на УНИЦЕФ за Блискиот Исток и Северна Африка, во вторникот предупреди на „разорните последици за над 450.000 деца“ кои се веќе трауматизирани и исцрпени. На крајот на август, Обединетите нации и другите организации за помош веќе прогласија состојба на глад во административниот округ Газа, кој го вклучува и градот Газа.

Што значи офанзивата за израелските заложници?

Животот на заложниците е дополнително загрозен од копнената офанзива. На крајот на август, „Ерусалим пост“ го цитираше Абу Обеида, портпарол на военото крило на Хамас кој во меѓувреме е убиен од израелската војска, со зборовите дека израелските заложници, заедно со нивните борци, се држат во борбени зони под истите опасни услови. Под „борбени зони“, тој мислеше на градот Газа.

Специјалната известувачка на ОН за окупираните палестински територии, Франческа Албанезе, исто така смета дека животите на заложниците се загрозени од копнената офанзива. „Постојаниот напад за да се заземат последните остатоци од Газа ќе ги загрози не само Палестинците, туку и преостанатите израелски заложници“, изјави таа на прес-конференција на ОН во Женева кон средината на септември.

Како во Израел се дискутира за офанзивата?

Форумот на роднини на заложниците што ги држи Хамас изрази голема загриженост поради извештаите за, во текот на ноќта кон вторник, започнатото заземање на градот Газа. По 710 ноќи во рацете на терористи, „вечерва може да биде последна ноќ за заложниците“, се вели во соопштението од форумот на роднини, кое го дистрибуираше агенцијата ДПА.

Критиките кон војната во Газа и плановите на премиерот Бенјамин Нетанјаху се зголемуваат и кај остатокот од израелското население. Постојано има масовни протести, последните беа пред околу една недела пред резиденцијата на Бенјамин Нетанјаху во Ерусалим. Илјадници луѓе го повикаа да склучи договор со Хамас, делумно затоа што се плашат за животите на своите роднини ако градот Газа биде заземен.

Според неодамнешните анкети на натпартискиот Израелски институт за демократија (ИДИ), околу две третини од израелското население сега поддржуваат договор што би овозможил ослободување на сите заложници во замена за прекин на борбите и целосно повлекување на израелската армија од Појасот Газа. Според ИДИ, повеќето луѓе се првенствено загрижени за судбината на заложниците и своите војници - а помалку за ситуацијата на Палестинците.

Овој текст првично е објавен на ДВ на германски јазик

Шоуто на Џими Кимел е симнато од програмата на Еј-Би-Си поради неговите изјави во врска со убиството на ултрадесничарскиот активист Чарли Кирк. Шоуто се симнува од програмата „на неодредено време“, изјави портпарол на Еј-Би-Си.

Одлуката на Еј-Би-Си доаѓа кратко по изјавата на Ендру Алфорд, претседател на медиумската групација Некстар, која е еден од најголемите сопственици на партнерски станици на Еј-Би-Си, дека „изјавите на господин Кимел за смртта на господин Кирк во критична фаза на нашиот национален политички дискурс се навредливи и несензибилни“.

Американскиот медиумски регулатор ФЦЦ претходно се закани дека ќе им ги одземе лиценците на станиците што ја емитуваат емисијата.

Претседателот на САД, Доналд Трамп, го изрази своето задоволство од откажувањето на шоуто на Кимел, кој е жесток критичар на десничарскиот популист.

Кимел, кој досега не реагираше на одлуката на Еј-Би-Си, во својата емисија го обвини движењето на Трамп, МАГА, за политичка инструментализација на убиството на Кирк. „Имавме некои нови падови во текот на викендот, бидејќи бандата МАГА очајно се обидуваше“ да го прикаже човекот што го уби Чарли Кирк „како сè друго освен еден од нив и направи сè што можеше за да извлече политички капитал од тоа“, рече тој.

Ултрадесничарскиот активист Кирк беше застрелан пред една недела за време на настап на универзитетски кампус во американската сојузна држава Јута. Кирк се сметаше за еден од највлијателните десничарски активисти и глас на американскиот претседател Доналд Трамп со кој треба да се допре до младите. Според властите, Кирк бил застрелан од 22-годишниот Тајлер Робинсон. Тој е уапсен и обвинет за убиство.

Додека демократските политичари го критикуваа привременото откажување на емисијата на Кимел, Трамп ја прослави одлуката како „одлична вест за Америка“. На својата платформа Трут соушал, американскиот претседател напиша: „Шоуто на Џими Кимел, кое се бореше со квотите на гледаност, е откажано. Честитки до Еј-Би-Си што конечно имаше храброст да го направи она што мораше да се направи.“

Трамп долго време ги напаѓа шоу-водителите кои го исмејуваат. Меѓу нив е и Стивен Колберт, чие шоу ќе биде откажано следната година. Во средата (17.09), Трамп ја повика Ен-Би-Си да ги откаже и емисиите на Џими Фалон и Сет Мејерс. „Со тоа остануваат само уште Џими (Фалон) и Сет (Мејерс), двајца тотални губитници“, напиша Трамп. „Нивниот рејтинг е исто така ужасен. Направете го тоа, Ен-Би-Си!!!“

Во Лос Анџелес, каде што се снима емисијата на Кимел, фановите го изразија своето негодување од откажувањето на шоуто. „Секоја телевизиска емисија што зборува против Доналд Трамп, тој се обидува да ја затвори“, вели 51-годишниот Томи Вилијамс. „Ја губиме слободата на говорот. Ова се случува во Русија, Северна Кореја и Кина, на државната телевизија.“

Кралот Чарлс Трети го искористи државниот банкет со американскиот претседател Доналд Трамп за да ја нагласи заедничката поддршка за Украина против агресорот Русија. Британскиот монарх потсети на борбата што САД и Велика Британија ја водеа рамо до рамо во двете светски војни против „силите на тиранијата“ и додаде: „Денес, додека тиранијата повторно ја загрозува Европа, ние и нашите сојузници сме обединети во поддршката на Украина за одбрана од агресијата и за да се обезбеди мир“. Трамп кимна со главата на овие зборови.

Кралот главно избегнува да се меша во дневната политика, но историската споредба на Чарлс послужи како јасен апел. Тој ја пренесе својата политичка порака во говорот за време на вечерниот државен банкет за американскиот претседател и првата дама Меланија Трамп во замокот Виндзор. Така, денот обележан првенствено со помпезност и церемонии стана политички актуелен кратко пред својот крај.

САД и Велика Британија работат заедно на важни дипломатски напори, рече Чарлс. Тој го нагласи ангажманот на Трамп на „наоѓање решенија за некои од најнерешливите конфликти во светот за да се обезбеди мир“.

Демонстрации против Трамп

Во Лондон, повеќе илјади луѓе демонстрираа против посетата на Трамп. Демонстрантите држеа транспаренти со слогани како „Мигрантите се добредојдени, Трамп не е добредојден“ и „Не за расизмот, не за Трамп“, јави агенцијата АФП. На протести повика сојуз наречен „Стоп за Трамп. „Сакаме да му дадеме можност на британскиот народ да ја изрази својата омраза кон Доналд Трамп, неговите политики и неговиот расизам“, изјави Зои Гарднер од коалицијата „Стоп за Трамп“.

Трамп е многу непопуларен во Велика Британија и нема планирано јавни средби во Лондон за време на неговата државна посета.

Во Виндзор претежно мирно

Во меѓувреме, во Виндзор остана претежно тивко. Поддржувачите и противниците на државната посета, како и огромен број новинари, се собраа пред една од портите на замокот.

Во вторникот вечерта (16.09), практично во исто време кога авионот на Трамп слета на лондонскиот аеродром, активистите предизвикаа возбуда проектирајќи слики од Трамп и осудениот сексуален престапник Џефри Епстин на кула од замокот Виндзор. Полицијата подоцна објави дека се уапсени четири лица.

Денеска средба на Трамп и Стармер

Денеска (18.09), Трамп, меѓу другото, ќе се сретне со британскиот премиер Кир Стармер. Британската влада претходно објави „Пакт за технолошки просперитет“ со САД, кој вклучува милијарди долари американски инвестиции во областите на вештачката интелигенција, квантната технологија и нуклеарната енергија. Сепак, кратко пред пристигнувањето на Трамп, „Гардијан“, повикувајќи се на владини извори, објави дека елиминацијата на американските царини за челик и алуминиум, на што се надеваа Британците, засега нема да се случи.

Уште една отстапка од Трамп во спорот за царините се сметаше за главен аргумент за организирање на неговата втора државна посета, што беше контроверзно во Велика Британија. Во мај, двете земји објавија договор со кој на Обединетото Кралство му се ветуваа значително пониски царини за извоз во САД отколку на другите западни партнери. Наместо 50 проценти, царините за британскиот извоз на челик и алуминиум првично ќе бидат само 25 проценти и на крајот треба целосно да бидат укинати.

Роберт Редфорд почина на 16 септември, на 89-годишна возраст, во својот дом во Санденс, Јута, „на местото што го сакаше, опкружен со луѓето што ги сакаше“, напиша агенцијата на Редфорд во соопштение за медиумите. „Ќе ни недостига многу. Семејството моли за приватност“.

Роберт Редфорд стана холивудска легенда во филмови како „Буч Касиди и Санденс Кид“, „Бодеж“, „Моја Африка“ и „Шепотот на коњите“. Филмска ѕвезда или не, тој секогаш беше поврзан со природата на домот што сам го избра - американската сојузна држава Јута.

„Другите имаат психоанализа, јас ја имам Јута“, одговорил еднаш Роберт Редфорд кога го прашале како преживеал во бруталниот холивудски бизнис. Овој цитат циркулира со години. Во секој случај, тој е веродостоен, бидејќи актерската ѕвезда имаше многу врски со американската сојузна држава. Тој живееше таму со децении - заедно со својата втора сопруга, германската сликарка Сибил Сагарс.

Син на млекар – во близина на Холивуд

Редфорд е роден во Калифорнија, на 18 август 1936 година, во Санта Моника, округ Лос Анџелес – географски блиску до Холивуд, но во исто време и многу далеку. Тој пораснал во скромни околности како син на млекар. Прераната смрт на неговата мајка во 1955 година го исфрлила младиот Роберт „од шините“ и го однесла директно во прегратка на алкохолот, чинејќи го стипендијата за колеџ што ја заработил преку своите бејзбол настапи.

Редфорд прво работел на калифорниските нафтени полиња, а потоа отпатувал во Европа за да фрли поглед на различни уметнички академии. Дури и кратко работел како уличен сликар во Фиренца.

Пробив како бандит

Враќајќи се во САД, по дебито во театарот на Бродвеј и споредните ТВ-улоги, тој за првпат се појави на големото платно во филмот за Корејската војна „Зад непријателските линии“. Во киното се етаблираше првпат во 1967 година со „Бос во паркот“, во кој глумеше заедно со Џејн Фонда. Со Фонда сними четири филма. За нивната речиси 50-годишна соработка, двајцата го добија почесниот лав на Филмскиот фестивал во Венеција во 2017 година.

Тажна од веста за неговата смрт, Џејн Фонда вели: „Не можам да престанам да плачам. Тој ми значеше многу и беше прекрасен човек во секој поглед. Тој се залагаше за Америка за која мора да продолжиме да се бориме“.

Во 1969 година, со филмот „Буч Касиди и Санденс Кид“, се роди ѕвездата на вестернот Роберт Редфорд. Во 1972 година, тој ја играше главната улога во вестерн епот на Сидни Полак „Џеремаја Џонсон“. Снимањето се одвиваше, меѓу другото, и на ранчот на Редфорд во Јута. Тој во гангстерската комедија „Бодеж“ (1973), како и во „Буч Касиди и Санденс Кид“, глумеше заедно со Пол Њумен. Филмот беше собра многу Оскари и беше хит на кино благајните.

Либералниот левичар Редфорд потоа се сврте кон политичкото кино, појавувајќи се во „Три дена на Кондорот“ во 1975 година и како истражувачки новинар во филмот од 1976 година за скандалот Вотергејт, „Сите луѓе на претседателот“.

Роберт Редфорд и Сидни Полак како дрим-тим

Редфорд постојано соработуваше со режисерот Сидни Полак, кој режираше бројни негови филмови, вклучувајќи го и романтичниот еп „Моја Африка“ (1985).

Ситуацијата беше поинаква во 1998 година со „Шепотот на коњите“. Тука, Редфорд не само што ја играше главната улога, туку и режираше. Филмот наиде на многу млак прием од критичарите. Редфорд неколкупати потоа објави дека ќе се пензионира од глумата.

Во 2014 година, Роберт Редфорд се појави во суперхеројскиот универзум на Марвел „Одмаздници“ (Avengers) - како антагонист на Капетан Америка во „Капетан Америка: Враќањето на првиот одмаздник“. Неговата последна голема актерска улога беше во „Старецот и пиштолот“ од 2018 година. Неговото последно - иако кратко - појавување пред камерата пред официјалното пензионирање беше во „Одмаздници: Завршна игра“ од 2019 година.

Екологист и промотор на филмска уметност

Роберт Редфорд беше исто така посветен поддржувач на независниот филм. Во 1981 година, тој го основа Институтот Санденс за поддршка на независната филмска продукција и филмаџии. Од тоа произлезе Филмскиот фестивал Санденс, кој многу инди-продукции ги направи достапни за пошироката публика и со тоа ги направи успешни. Неодамна таков беше случајот со документарецот од 2022 година за рускиот опозициски лидер Алексеј Навални и филмот од 2023 година „20 дена во Мариупол“, кој ја документираше суровоста на украинската војна.

Роберт Редфорд беше исто така страствен заштитник на животната средина. Тој ја искористи својата слава за да сврти внимание кон климатските промени, истребувањето на видовите и одговорноста на политичарите. Редфорд ги поддржуваше иницијативите за обновлива енергија, зборуваше во Обединетите нации за климатската криза и беше еден од најпознатите застапници за зачувување на американската дивина.

Овој текст првично е објавен на ДВ на германски јазик

Бесконечна колона од возила, коњски коли и луѓе кои пеш се обидуваат да избегаат од градот Газа, во насока на југ, до бегалскиот камп Ал Маваси. Триесет километри бавно темпо, чекор по чекор. Патот е безнадежно пренатрупан.

Зијад Кахлут од градот Газа стои пред кола натоварена со она малку што му останало. Се чини дека се помирил со својата судбина. Тој вели: „Изгубивме сè. Ги изгубивме нашите животи и сите наши работи. Ги изгубивме нашите пари и нашите домови. Што друго ќе се случи?“

„Уморни сме“

По речиси две години војна, луѓето од Појасот Газа се очајни и уморни. Повторно се принудени да бегаат. Палестинците се поместуваат напред-назад низ тесниот крајбрежен појас како на шаховска табла.

Самира Иса целиот свој живот живеела во градот Газа. Бомбардирањето во изминатите денови и недели длабоко ја погодува. Палестинката се чувствува како нејзината татковина да е неповратно изгубена: „Целата ситуација се карактеризира со уништување и смрт. Висококатниците се дигнати во воздух. Се градеше со години, а сега сè е срамнето со земја. Немаат оставено недопрено место од уништувањето“, вели таа. „Ги молам целиот свет и сите арапски нации, сите кралеви и претседатели, да ни помогнат, да нè спасат. Уморни сме.“

Околу 200.000, можеби 300.000 луѓе го напуштиле градот Газа по наредбите на израелската војска за евакуација. Но, според армијата, во градот сѐ уште се 600.000 луѓе. Многу од нив одбиваат да заминат, и покрај огромниот воен притисок.

Армијата се подготвува за подолга герилска војна

Воен притисок што се зголемува. Армијата значително ги прошири своите операции во градот Газа. Според началникот на Генералштабот на армијата, Ејал Замит, таа навлегла длабоко во градот. Тој објасни дека се користи комбинација од копнени трупи, прецизни напади и висококвалитетно разузнавање.

Но, и покрај јасната воена супериорност, израелската армија се подготвува за подолга герилска војна со Хамас, нагласува портпаролката на армијата Ефи Дефрин: „Ќе дејствуваме сè додека не се постигнат воените цели. Не сме ограничени со време. Проценуваме дека ќе бидат потребни неколку месеци за да се преземе контролата врз градот и неговите тежишни точки, а уште неколку месеци или дури и подолго за градот да се исчисти. Ова е затоа што инфраструктурата на Хамас е длабоко вкоренета и добро развиена.“

Стравови за заложниците

Копнената офанзива и урбаното војување на Израел претставуваат голема опасност за сите вклучени страни, меѓу другите и за палестинското цивилно население и израелските заложници, кои сега наводно се користат како човечки штитови. Израелскиот премиер Бенјамин Нетанјаху упати недвосмислена закана до Хамас: „Ако допрат барем едно влакно од заложник, едно влакно, ќе ги ловиме со голема сила до крајот на нивниот живот, а тој крај ќе дојде многу порано отколку што некои луѓе мислат.“

Нетанјаху за тоа добива поддршка од Доналд Трамп. Ако Хамас прибегне кон старата тактика на човечки штитови, ќе се соочи со големи проблеми, предупредува американскиот претседател.

Автор на текстот: Хулио Сегадор, АРД

Ако има еден збор што ви паѓа на ум кога ќе чуете „државна посета“, тоа веројатно е „протокол“. Особено кога станува збор за Виндзорската куќа, чиј истоимен замок е местото каде што кралот Чарлс Трети ќе го угости американскиот претседател Доналд Трамп за време на неговата втора државна посета на Обединетото Кралство. Поради реновирање, овојпат позлатените сали на Бакингемската палата се затворени.

Вообичаено, на американските претседатели кои служат втор мандат не им се нуди државна посета. Наместо тоа, тие се канат на чај или ручек со монархот.

Поради тоа што Трамп стана првиот американски претседател на кого му се нуди втора државна посета, британскиот премиер Кир Стармер рече дека се работи за „навистина историски“ настан „без преседан“.

Севкупно, досега имало помалку формални државни посети од американски претседатели отколку што би можело да се помисли: За време на владеењето на кралицата Елизабета Втора од 1952 до 2022 година, имало само три вакви настани - со Џорџ В. Буш, Барак Обама и Доналд Трамп.

Вклучена е и поворка со кочии

Трамп - кој претходно оваа година ги вознемири Американците затоа што алудирајќи на себе твитна „Да живее кралот“ - во среда (17.09) во Виндзор ќе биде поздравен од принцот Вилијам и принцезата Кетрин и ќе биде пречекан со поворка со кралски кочии. Ова беше избегнато за време на неговата претходна државна посета, бидејќи безбедносната логистика се сметаше за премногу сложена за настанот што се одржа во Лондон.

Според Скај њуз, распоредот оваа недела вклучува воена парада, положување венец на гробот на кралицата Елизабета во капелата Сент Џорџ, прелетување на Црвените стрели и авионите Ф-35, формална вечера и многу церемонијален декор.

Тоа е распоред исполнет со традиција, но зад полираното сребро и церемонијалните мечеви лежи минско поле од кралски протокол - лавиринт на бонтон каде што се сопнале дури и искусни државници.

(Не)познати прекршувања на протоколот од страна на претседатели - или нивни сопружници

За време на неговата посета во 2019 година, Трамп се најде на насловните страници со тоа што одеше пред кралицата Елизабета, така што ситната кралица во еден момент беше целосно скриена од неговата гломазна фигура - грешка што предизвика безброј коментари..

Сепак, да бидеме фер, Трамп не е првиот американски лидер кој ги „помести“ кралските правила.

Неговиот претходник, Џо Бајден - носејќи ги своите препознатливи авијатичарски очила за сонце „Реј-Бан“ - ги натера експертите за бонтон да се шегуваат кога ја поздрави кралицата во 2021 година.

„Ако се среќавате со кралицата лице в лице, нема очила за сонце или нешто слично, бидејќи контактот со очите е доста важен при секое претставување“, изјави за „Њусвик“ Грант Харолд, кој служеше како кралски батлер на тогашниот принц Чарлс.

Поранешната прва дама Мишел Обама еднаш стави пријателска рака околу рамената на кралицата во 2009 година, гест што ги стопли срцата, но ги крена веѓите.

Подоцна, во своите мемоари, таа објасни дека моментот се родил од болни стапала и споделена човечност: „Заборавете дека таа понекогаш носеше дијамантска круна и дека јас летав во Лондон со претседателскиот авион: Бевме само две уморни дами измачени од нашите чевли. Потоа го направив она што ми е инстинктивно секогаш кога се чувствувам поврзана со нова личност, а тоа е да ги изразам моите чувства надворешно. Нежно ја ставив раката преку нејзиното рамо.“

Таа додава дека ако нејзината постапка, според протоколот, се смета за „несоодветна“, „барем направив човечка работа.“

И претходно, во текот на Камелот-ерата во Вашингтон, посетата на Џеки Кенеди во 1961 година со претседателот Џон Ф. Кенеди, исто така ги разбранува кралските води. Како што е прикажано во серијата „Круна“ на Нетфликс, нејзиното блескаво присуство наводно ја вознемирило кралицата, која се чувствувала засенета од гламурот и интелектот на првата дама. Епизодата можеби има креативна слобода, но ја доловува тензијата што може да се појави кога британската церемонија се среќава со американската харизма.

Да се задржи прибраноста

Кралицата Елизабета, која беше домаќин на сите американски претседатели од Хари С. Труман до Бајден (освен Линдон Б. Џонсон), ја владееше перфектно дипломатската игра. Таа ја задржа својата смиреност и чувство за хумор низ годините, од гафот на Буш во 2007 година во кој сугерираше дека ги посетила САД во 1776 година, до јавањето коњи со Роналд Реган во Виндзор во 1982 година.

Тоа стана дел од нејзината мистика: Без разлика дали стануваше збор за доцнење, преентузијастичен гест или разговорна грешка, кралицата речиси никогаш не трепнуваше.

Кралот Чарлс сега влезе во нејзините чевли за да го продолжи овој деликатен танц на пречекување светски лидери. Неговиот стил е повеќе разговорлив, помалку непрегледен - но влогот останува висок.

Потенцијал за моменти вредни за мемиња

Како и при секоја средба од висок профил, секое ракување, чекор, поглед или дури и моден избор ќе биде анализиран или ќе стане предмет на мемиња.

А Трамп, кој никогаш не се стеснува од спектакл, може да испорача - без разлика дали станува збор за неговото препознатливо ракување „стисок и влечење“ или коментар што отстапува од сценариото.

Минатиот јули на прес-конференција во Шкотска, претседателот повторно го нападна градоначалникот на Лондон, Садик Кан, нарекувајќи го „гаден човек“ која „завршил ужасна работа“, оставајќи го премиерот Стармер, кој седеше до него, извесно време целосно збунет.

И покрај протоколарните пречки, државните посети служат за зајакнување на врските и потврдување на сојузите. Да бидеме јасни, државните посети чиј домаќин е британскиот монарх се одржуваат на совет од владата.

Така, со оглед на геополитичката состојба во светот и потенцијалот на Трамп да разгорува или да гаси пламен, британските медиуми ја нарекоа оваа посета „офанзива на кралскиот шарм“ и „фестивал на нежност“.

„Не станува збор само за кочии и тијари. Станува збор за светската агенда“, изјави за „Скај њус“ лорд Сајмон Мекдоналд, поранешен постојан потсекретар во Министерството за надворешни работи и шеф на дипломатската служба, осврнувајќи се на посетата на Трамп во 2019 година.

Сепак, за печатот и јавноста, токму свеченоста - и потенцијалот за погрешни чекори - ги прави ваквите посети привлечни, зашто тие нудат материјал за известување, кликови и разговори.

Овој текст првично е објавен на ДВ на англиски јазик

САД и Кина постигнаа рамковен договор за сопственост на ТикТок, изјави американскиот министер за финансии Скот Бесент во Мадрид, на прес-конференција по завршувањето на последната рунда трговски разговори меѓу двете најголеми економии во светот.Според него, американскиот претседател Доналд Трамп и кинескиот претседател Ши Џинпинг во петок (19.09) ќе разговараат за евентуално финализирање на договорот. Тој рече дека целта е сопственоста на ТикТок од кинескиот концерн Бајтденс да премине на американски раце.

Ли Ченгганг, претставник на Кина за меѓународна трговија, на новинарите им рече дека страните постигнале „основен рамковен консензус“ за да ги решат проблемите поврзани со ТикТок на кооперативен начин, да ги намалат инвестициските бариери и да ја промовираат со тоа поврзаната економска и трговска соработка.

Бајтденс има рок до 17 септември да го продаде или запре ТикТок во САД. Но, сега се наѕира решение во последна минута.

Трамп: Корисниците ќе бидат многу среќни

Американскиот претседател Доналд Трамп вчера (15.09) на својата социјална платформа Трут соушал објави дека има „договор“ и најави телефонски разговор со кинескиот претседател Ши Џинпинг за петок. Иако не го спомнува ТикТок поименично, тој објаснува дека договорот е за „'одредена' компанија што младите луѓе во нашата земја многу сакаат да ја спасат“. Корисниците ќе бидат „многу среќни“ за договорот, вели Трамп.

Тоа веројатно важи и за него. Личниот профил на Трамп на платформата - и покрај сите критики кон операторот на ТикТок - сега има повеќе од 15,2 милиони следбеници. Од средината на август, Белата куќа исто така управува со профил - со над 900.000 следбеници. Трамп постојано изјавуваше дека сака да ја спаси апликацијата, која ја користат 170 милиони граѓани на САД. Тоа му помогна и да освои млади гласачи за време на неговата претседателска кампања во 2024 година.

Какви обвинувања постојат против Бајтденс?

ТикТок е во сопственост на кинескиот технолошки концерн Бајтденс и на САД им е долго време трн в око. Американски закон од времето на претседателот Џо Бајден сега бара од ТикТок да ја продаде платформата во САД, или во спротивно таа може да биде отстранета од продавниците за апликации. По многу протести, Трамп го одложи рокот неколкупати - актуелниот рок истекува во среда, 17 септември.

САД долго време се сомневаат дека концернот Бајтденс пренесува чувствителни кориснички податоци од американски граѓани во Кина. Друго тврдење е дека Кина може да го користи својот алгоритам за ширење пропаганда и дезинформации - дури и без корисниците активно да избираат таква содржина. Ова би можело да овозможи политичко влијание врз младата целна публика на апликацијата. Компанијата ги негира обвинувањата.

Вистината зад обвинувањата

Цврсти докази нема. Како и во случајот со другите платформи, алгоритмот се чува во тајност. Но, постојат индикации дека ТикТок може намерно да промовира содржина или да ја цензурира ако се прикажува содржина што Кина ја смета за неприфатлива.

Впечатлив пример е случајот со корисничката на ТикТок, Фероза Азиз, која во 2019 година, во текот на наводен туторијал за шминкање, одеднаш почна да зборува за систематското угнетување на Ујгурите во Кина. Кратко по објавувањето на критичкото видео, ТикТок привремено го блокираше нејзиниот профил - наводно поради друго, постаро видео кое ги прекршувало правилата. Блокирањето повторно беше укинато, а критичкото видео е и натаму видливо. Критичарите тоа сепак го сметаат за цензура.

Во други случаи, ТикТок е обвинет за ограничување на одредена содржина или зголемување на нејзината видливост - познато и како shadowbanning или hyping. На пример, истражувањето на меѓународната организација за човекови права „Глобал витнес“ за ТикТок и X покажа дека им се дава приоритет на десничарски содржини. Ефектот е особено очигледен на ТикТок.

„Претпоставувам дека ова е некаков ненамерен несакан ефект на алгоритмите дизајнирани да го зголемат ангажманот“, вели Елен Џадсон од „Глобал витнес“ на новинскиот портал techcrunch. Едноставно кажано, алгоритмите се потпираат на емоционални и едноставни пораки. Ова им оди во прилог на десничарските популисти.

Какви податоци собира ТикТок за своите корисници?

Според сопствената политика за приватност, ТикТок собира огромно количество на податоци за своите корисници: возраст, имиња, место на живеење, е-адреси, други контакти, коментари, фотографии, видеа, аудио снимки, преноси во живо, хаштагови, повратни информации и прегледи, како и со тоа поврзаните метаподатоци - односно кога, каде и од кого е создадена содржината.

Бајтденс тврди дека податоците од САД се чуваат исклучиво во САД и не стигнуваат до Кина. Дали е тоа навистина случај, не може да се потврди со сигурност. Во ЕУ, компанијата сега призна дека дала неточни информации и дека податоците на корисниците од Европа се чуваат во Кина. Затоа, ТикТок во мај 2025 година беше казнет со повеќе од половина милијарда евра за прекршувања на правилата за заштита на податоците.

Дискутабилно е дали потенцијалниот договор што Трамп сега го навести нуди можност за поголема заштита на податоците и транспарентност во САД. Германската невладина организација algorithmwatch за ДВ соопшти дека пред сè се потребни подобри закони за заштита на податоците. Без нив, алгоритмите и протокот на податоци не можат да се следат соодветно.

Овој текст првичное објавен на ДВ на германски јазик

Секое трето возрасно лице пријавува некаков облик на несоница, а околу половина од нив велат дека тоа им го нарушува функционирањето преку денот.

Во лето ситуацијата само се влошува. Топлотните бранови значително го нарушуваат квалитетот на спиењето - студиите покажуваат дека дури и кратки топлотни бранови од еден или два дена можат да ја намалат должината на спиењето за повеќе од еден час секоја ноќ.

Топлината го намалува квалитетот и времетраењето на спиењето така што го попречува природниот процес на ладење на телото, кој е клучен за започнување и одржување на сонот.

Затоа, одржувањето на спалната соба студена преку денот со ролетни и вентилатори може значително да го подобри квалитетот на спиењето. Исто така, темна и тивка околина за спиење е многу важна.

Но кои други совети постојат за полесно заспивање во топли ноќи?

Вежбајте преку ден

Постојат цврсти научни докази дека физичката активност го подобрува квалитетот и времетраењето на спиењето, особено кај лица со нарушувања на спиењето. Во просек, возрасни кои вежбаат најмалку 30 минути дневно спијат околу 15 минути подолго од оние кои не вежбаат.

Не е изненадувачки што секојдневната физичка активност го изморува телото. Но, како точно помага за спиењето? Студиите покажуваат дека физичката активност го подобрува спиењето на повеќе начини.

Ја зголемува продукцијата на мелатонин - хормон кој ги регулира циклусите на спиење и будење. Тоа помага побрзо да заспиете.

Вежбањето исто така го намалува стресот, кој е чест фактор што го отежнува заспивањето и одржувањето на сонот.

Затоа вежбањето се препорачува како една од неколкуте терапии за лица со нарушувања на спиењето. Студиите покажале дека умерено интензивно аеробно вежбање го подобрува спиењето кај пациенти со несоница.

Избегнувајте кафе навечер

И по 6–8 часа од консумирањето, половина од кофеинот останува во организмот. Затоа, пиењето кафе попладне или навечер може да го намали времетраењето на спиењето за околу 45 минути, според една мета-анализа.

За да се избегне намалување на вкупното време на спиење, истражувачите препорачуваат кафе да се консумира најдоцна 8,8 часа пред спиење.

Намалете го времето пред екран пред спиење

Друг голем виновник за нарушувања на спиењето е користењето екрани пред спиење.

Една студија открила дека еден час користење екран во кревет го зголемува ризикот од несоница за 59% и го намалува времетраењето на спиењето за просечно 24 минути по ноќ.

Студијата е дел од растечкиот број докази дека користењето телефон или лаптоп пред спиење негативно влијае на навиките за спиење.

Експертите сметаат дека сината светлина од екраните го мами телото да мисли дека е време за будење. Но тоа не е сосема точно. Очила или апликации што блокираат сина светлина не секогаш го подобруваат спиењето - поефикасно е да се намали осветленоста или времето пред екран.

А уште подобро е целосно да се намали времето пред екран пред спиење. Наместо тоа, пробајте да читате книга. Студиите покажуваат дека читањето во кревет го подобрува квалитетот на спиењето.

Длабоко дишење помага

Некои луѓе ја препорачуваат техниката „4-7-8“ за дишење, базирана на древни јога вежби за дишење, развиена од американскиот „славен доктор“ Ендру Вајл.

Техниката бара да го поставите врвот на јазикот зад горните заби, целосно да издишете, потоа да вдишете преку носот броејќи до четири. Потоа да го задржите здивот седум секунди и да издишете полека преку устата осум секунди.

Заговорниците велат дека оваа техника може да го смири човекот за само неколку циклуси, помагајќи побрзо да заспие, особено кога е анксиозен или под стрес.

Но дали доказите навистина покажуваат дека функционира? Мал број студии со низок квалитет сугерираат позитивни ефекти како подобрување на срцевиот ритам, регулирање на крвниот притисок и намалување на анксиозноста.

Сепак, има малку научни истражувања што го потврдуваат тоа или ги верификуваат долгорочните придобивки. Особено, тврдењата дека техниката е „природен седатив за нервниот систем“, како што тврди Вајл, не се потврдени.

Сепак, постојат многу анегдотални докази дека техниката „4-7-8“ им помага на луѓето да заспијат. И веројатно нема штета, освен можеби малку вртоглавица, па вреди да се проба.

На пазарите има сѐ поголема нервоза меѓу инвеститорите. Како што се очекуваше, францускиот премиер Франсоа Бајру го загуби гласањето за доверба во Националното собрание на Франција и мора да се повлече од функцијата. Причината за гласањето беше спорот околу неговите драстични планови за штедење.

По Мишел Барние, ова е втор премиер кој не успеа да ја реформира земјата. Сега, се наѕираат нови протести во стилот на Жолтите елеци.

Растечките приноси на обврзниците како предупредувачки сигнал

Каматните стапки на француските државни обврзници брзо пораснаа уште пред гласањето. Приносот на 30-годишните обврзници минатата недела одеше и над 4,5 проценти, достигнувајќи со тоа 16-годишен максимум. Десетгодишните државни обврзници достигнаа врв со над 3,5 проценти - највисок принос од 2009 година.

Дури и ако со оглед на сегашната ситуација не може да зборува за паника, растечките каматни стапки укажуваат на растечка недоверба кај инвеститорите. Премиите за ризик на француските хартии од вредност растат, што за француската влада го прави сè поскапо собирањето пари на финансиските пазари.

Страв од повторување на должничката криза во Еврозоната

Кај некои набљудувачи на пазарот и економисти веќе се будат сеќавања на должничката криза во Еврозоната што започна во 2010 година. Големата разлика е - додека тогаш тоа беше првенствено криза што ги погодуваше јужните земји од Еврозоната, овојпат работите се движат во сосема погрешна насока во земја во јадрото на ЕУ.

Фидел Мартин, претседател на француската консултантска фирма Exoé, зголемувањето на долгорочните француски каматни стапки го гледа како јасно предупредување. „Колку повеќе се зголемуваат приносите, толку е поголем долгот на владата“, истакнува тој.

И Екард Шулте, директор на компанијата за менаџериње средства MainSky Asset Management, нагласува: „Во Франција, ситуацијата со долгот експлодира, земјата сега има најмалку одржлив должнички тренд од сите земји што ги следиме - по САД и Италија“.

Колку е висок францускиот долг?

Долгот на француската влада е навистина огромен: Во апсолутни бројки, тој во првиот квартал од тековнава година изнесуваше 3,345 трилиони евра - ниедна друга земја во Еврозоната нема поголем долг од Франција.

Коефициентот на долг е исто така далеку над правилата за буџетот на Еврозоната: Во 2024 година, вкупниот државен долг изнесуваше 113 проценти од БДП. Во првиот квартал се искачи на 114,1 процент.

Ова ја вбројува втората најголема економија во Еврозоната меѓу земјите со највисоки коефициенти на долг во Еврозоната. Поголем долг имаат само Италија (137,9 проценти) и Грција (152,5 проценти).

Земјата со тоа не ги исполнува критериумите од Мастрихт - минатата година, државниот дефицит беше 5,8 проценти од брутодомашниот производ (БДП).

Споредба на коефициенти на долг

Според Меѓународниот монетарен фонд (ММФ), се очекува коефициентот на долг на Франција да се зголеми на повеќе од 128 проценти до 2030 година. Но, дури и со прогнозата од 116 проценти долг за оваа година, Франција е веќе во истиот круг како и земјите погодени од должничката криза во Еврозоната.

За споредба: Германија во 2024 година имаше коефициент на долг од 62,5 проценти. Според прогнозата на Бундесбанката, се очекува коефициентот до 2027 година да се зголеми на околу 66 проценти.

Дали Франција се соочува со намалување на рејтингот?

Главните агенции за рејтинг ги следат сите овие случувања и се сè покритични кон Франција. Пролетоска, и „Фич“ и „Стандард и Пурс“ ги потврдија своите рејтинзи, но им дадоа негативна перспектива, што значи дека се заканува намалување на рејтингот.

„Фич“ тогаш првенствено го критикуваше високиот удел на издатоци на француската влада, кој изнесуваше повеќе од 57 проценти од БДП. Токму тука премиерот Бајру имаше намера да преземе драстични мерки со својот пакет мерки за штедење, намалувајќи го буџетот за 44 милијарди евра. Но, сега е малку веројатно дека тоа ќе се случи.

„Што и да е потребно“

Следната проверка на рејтингот на Франција од страна на „Фич“ ќе се направи овој петок - само неколку дена по гласањето за доверба на Бајру. Намалувањето на рејтингот би ги разгорело повторно стравовите на берзите од должничка криза во Европа 2.0.

Тогаш, можеби ќе мора да дејствува и шефицата на Европската централна банка (ЕЦБ), Кристин Лагард: На крајот на краиштата, храбрата борбена објава на нејзиниот претходник Марио Драги го донесе пресвртот во должничката криза во Европа 1.0 и ги смири пазарите. Во јули 2012-тата, Драги рече:

„Во рамките на нашиот мандат, ЕЦБ е подготвена да направи сè што е потребно за да го зачува еврото. И верувајте ми, тоа ќе биде доволно.“

Авторка на текстот: Ангела Гепферт, АРД

И покрај значителните разлики во мислењата, ЦДУ/ЦСУ и СПД минатата недела покажаа единство пред нивната планирана „есен на реформи“. Канцеларот Фридрих Мерц во петокот (5.09) ги призна комуникациските дефицити во првите месеци од работењето на владата на ЦДУ/ЦСУ и СПД и вети подобрување. „Сè уште треба малку да работиме на комуникацијата“, рече претседателот на демохристијаните во интервју за партискиот канал ЦДУ.ТВ. „Суштинските одлуки се исправни, но нашиот надворешен имиџ сè уште треба да се подобри“.

По состанокот на црно-црвената (ЦДУ/ЦСУ-СПД) коалициска комисија минатата среда, лидерот на парламентарната група на СПД, Матијас Мирш, оцени дека владината коалиција е „на вистинскиот пат“. И покрај различните мислења за поединечни прашања, тој беше сигурен „дека можеме да го постигнеме ова заедно“, рече Мирш во утринската програма на германскиот радиофифузен сервис. „Во коалицијата постојат различни идеи, а уметноста на политиката е да се постигнат компромиси“. Коалицијата мора детално да се справи со овие прашања:

Финансиски јаз

Министерот за финансии Ларс Клингбајл (СПД) релативно тивко ги изготви сојузните буџети за 2025 и 2026 година. Но, постои дупка од 30 милијарди евра во буџетското планирање за 2027 година. Ниту една сојузна влада досега не успеала успешно да затвори таков финансиски јаз. Само со кратења и со очекуваниот економски раст тоа веројатно нема да ѝ успее и на црно-црвената коалиција. Сега ќе бидат потребни некои болни одлуки, на пример, во врска со субвенциите, програмите за поддршка и социјалните и даночните системи. Во моментов, мерки како што се поголем надомест за патување до работно место и субвенции за земјоделски дизел се закануваат да создадат дополнителни дупки во буџетот што владата не може да си ги дозволи. Зад сцената, има гласни критики дека не сите во коалицијата се подеднакво подготвени да придонесат за заштеди и реформи.

Сепак, буџетот за тековната година е финализиран од пред неколку дена и конечно може да биде одобрен од Бундестагот. На седница на парламентарната комисија за буџет беа направени последните промени. Ова се клучните бројки:

Расходите сега се планирани на околу 502,5 милијарди евра - 460 милиони евра помалку отколку што предвиде сојузната влада.

Немаше понатамошни промени во новото задолжување: Основниот буџет вклучува нови кредити од речиси 82 милијарди евра.

Кон тоа треба да се додадат кредитите од специјални фондови за Бундесверот и инфраструктурата, така што конечниот долг веројатно ќе надмине 140 милијарди евра.

Социјални реформи

Социјалниот систем, вклучително и пензиите, здравственото осигурување и осигурувањето за долгорочна нега, т.н. грашански надоместок и другите бенефиции, се закануваат да станат сè поскапи за осигурениците поради економскиот пад и демографските случувања. Неодамна, помеѓу ЦДУ/ЦСУ и СПД, се разгоре дебата за трошоците на социјалната држава. Во фокус е особено т.н. граѓански надоместок. Канцеларот Мерц изврши притисок врз министерката за труд, Бербел Бас, барајќи тука да се заштедат пет милијарди евра. „Ако повеќе не се осмелуваме да заштедиме десет проценти во систем за трансфери што оди во погрешна насока, тогаш нема да успееме во оваа задача“, рече лидерот на ЦДУ во интервју за телевизијата САТ.1.

Шефот на кабинетот на канцеларот, кој е на ниво на сојузен министер, Торстен Фрај, повикува на брза акција за реформа на граѓанскиот надоместок. „Сојузната министерка за труд ќе поднесе предлог во следните неколку дена. Потоа ќе работиме на него“, изјави политичарот од ЦДУ за „Рајнише пост“ во петокот. За ова постои јасен договор во коалицискиот договор, вели Фрај. „И министерката ќе се води од тоа“, оценува тој.

Министерството за труд работи на нацрт-реформа. Фокусот - како што покажуваат претходните изјави на Бас - веројатно ќе биде ставен на заострените обврски за соработка во социјалната сфера. Тоа не е баш она што ЦДУ/ЦСУ го посакуваат. Конкретни заклучоци во врска со ова не се очекуваат од денешниот состанок на коалициската комисија.

Постојано растечките расходи ги ставаат политичарите под притисок и во делот на финансиите за здравствено осигурување. Расходите за приближно 90 фондови за здравствено осигурување во првата половина од годината се зголемија за 7,95 проценти на 166,1 милијарди евра, покажуваат податоците од Сојузот на фондови за задолжително здравствено осигурување.

Коалициската влада неодамна постави цел да ги одржи придонесите за осигурениците стабилни секаде каде што е можно. Впечатлив е вишокот кај фондовите за здравствено осигурување, кој се искачи на 2,8 милијарди евра во првата половина од годината. По рекордните дефицити во 2024 година, до крајот на март веќе беше постигнат суфицит од 1,8 милијарди евра. „Но, тоа не треба никого да смири“, изјави Оливер Блат, претседател на Сојузот на фондови за задолжително здравствено осигурување за новинската агенција ДПА. „Динамиката на трошење остана непрекината во првата половина од годината“. Вишокот е итно потребен за да се надополнат законските минимални резерви на фондовите. Во последниве години, имаше намалување на резервите. „Особено со оглед на динамичниот развој на расходите, сè уште е нејасно дали ова може да успее“, вели Блат.

Сојузната министерка за здравство Нина Варкен (ЦДУ) во петокот повика на брза акција. „Потребата за акција е јасна: Потребни ни се краткорочни мерки и долгорочни структурни реформи“, рече Варкен на прес-конференција. Доколку овие реформи не се спроведат, се заканува понатамошно зголемување на придонесите, предупреди министерката. „Немаме време за губење“, предупреди Варкен, која најави дека овој месец ќе свика комисија од експерти за брзо да развијат предлози за реформи. „Конечната координација во рамките на владата“ е во тек. Реформите имаат за цел да ги стабилизираат придонесите почнувајќи од 2027 година.

Зголемување на даноците

Поради буџетските „дупки“, се води дебата и за можни зголемувања на даноците што би можеле да донесат пари во државната каса. И тоа дебата на највисоко ниво: Клингбајл (СПД) не исклучи можност за повисоки даноци за најбогатите и за оние што највисоки приходи. Мерц (ЦДУ), од друга страна, ги отфрли во принцип таквите идеи. Но, и во ЦДУ има луѓе кои кои се за одредени зголемувања. Денис Радке, претседател на Христијанско-демократската асоцијација на работници (ЦДА), се изјасни за зголемување на данокот на наследство. Покрај тоа, данокот на богатство, кој со 45 проценти е дури и повисок од највисоката даночна стапка од 42 проценти, би можел исто така малку да се зголеми.

Лидерот на ЦСУ, Маркус Зедер, се заложи за тоа на покраините да им се даде слобода во одредувањето на стапките на данок на наследство. Мерц веќе го отфрли предлогот на Зедер.

Инвестиции

Никогаш порано сојузна влада не планирала толку големи инвестиции - но како да се осигура дека парите навистина ќе течат? Ова е проблем присутен и во последниве години. Министерот за финансии Клингбајл рече дека коалициската комисија се согласила наскоро во владата да се најде предлог-закон за забрзување на инвестициите. Ова треба да обезбеди брзо да протечат 500-те милијарди евра од таканаречениот специјален инфраструктурен фонд. „Магичниот збор“ овде е да се „повеќе или помалку целата инфраструктура да биде од највисок јавен интерес“, рече канцеларот Мерц. Тоа би ги скратило процедурите за планирање и одобрување.

Укинувањето на државни празници е „во мода". Францускиот премиер Франсоа Бајру во јули предложи Велигденскиот понеделник и Денот на победата над фашизмот (8 мај) да бидат избришани од списокот на неработни денови во Франција, кои вкупно се 11 во годината. Предлогот наиде на жестоки критики од речиси целата политичка сцена.

Бајру тврдеше дека ваквиот потег ќе помогне во ублажување на буџетскиот притисок, а тој не е единствениот што размислува на таков начин.

Порано годинава, Словачка укина еден државен празник во обид да ја стабилизира фискалната состојба, а Данска уште во 2023 година се откажа од еден празник после Велигден. Владата во Копенхаген го оправда потегот со потребата да се обезбедат дополнителни средства за покривање на растечките трошоци за одбрана.

Дебатата не е ограничена само во Европа. Американскиот претседател Доналд Трамп на 19 јуни, денот што го одбележува крајот на ропството, објави на социјалните мрежи дека „САД имаат премногу неработни денови“ и дека тоа наводно ја чини економијата милијарди долари.

Многумина го протолкуваа тоа како политички изјава, особено бидејќи се работи за симболичен ден за афроамериканската заедница и што беше исто прогласен за државен празник од администрацијата на претходниот претседател Бајден.

Но, дали навистина има доволно докази дека земјите со помалку државни празници се и поекономично продуктивни?

Помалку празници значи поголема продуктивност?

„Доказите за таа теза се ограничени“, вели Чарлс Корнс, виш економист од британската консултантска куќа СЕБР, за ДВ. „Продуктивноста не зависи толку од бројот на неработни денови, колку што од фактори како што се ефикасноста на работната сила, капиталните инвестиции и технологијата.“

Некои истражувања покажуваат дека кратењето на државни празници може да доведе до многу мало зголемување на БДП.

Истражување од 2021 година на Лукас Росо и Родриго Андрес Вагнер покажало дека државните празници можат всушност да ја зголемат побарувачката за одредени поткатегории на БДП, но исто така дека кога празниците се паѓаат за време на викенд и не се заменуваат, се забележува мало зголемување на БДП.

Од друга страна, истражувања на ММФ и германската Бундесбанка покажале дека секое зголемување на БДП би било пропорционално многу помало од зголемувањето на вкупниот број работни денови.

Покрај тоа, продуктивноста не зависи само од денот кога не се работи. Често се случува вработените да земаат слободни денови околу државните празници, па ефектот се протега и пред и по самиот празник.

Иако владата може да собере повеќе даночни приходи со укинување на празници, има и спротивни аргументи. Многу експерти предупредуваат дека слободните денови играат клучна улога за менталното здравје и благосостојбата на работниците.

„Истражувањата покажуваат дека работниците кои немаат доволно одмор се во поголем ризик од исцрпеност, што подоцна негативно влијае на нивната продуктивност и општа состојба“, вели Адевале Меј, политички аналитичар во Институтот за Економска Политика во Вашингтон.

Државни празници и платен одмор

Дебатата за државните празници е дел од пошироката дискусија за целокупното работното време. Германија, Велика Британија и Холандија се обидуваат да ја стимулираат економијата преку зголемување на работните часови, откако во последните години се забележува тренд на нивно намалување.

Но, укинувањето на државни празници е сосема друго и далеку поосетливо прашање. Обично е многу поприфатливо мотивирање на работниците со скратено работно време да работат подолго, како што е случајот во Германија, отколку кога директно се укинуваат национални празници.

Според истражување од 2020 година, поголемиот дел од земјите членки на ОЕЦД нудат помеѓу 30 и 36 слободни денови годишно, вклучувајќи ги и државните празници и законскиот одмор.

САД како исклучок

Некои од земјите со најмногу платени слободни денови, како Австрија (38), Данска (36) и Финска (36), имаат и едни од највисоките БДП по глава на жител.

САД, пак, се единствена членка на ОЕЦД каде што нема законски загарантиран платен одмор. Иако имаат 11 државни празници, според Меј многу сектори, особено трговијата, туризмот и транспортот, продолжуваат со работа на тие денови, бидејќи нема законска обврска работниците да добијат платен одмор.

Меј истакнува дека сите други земји во ОЕЦД нудат платени слободни денови, а нивните економии не страдаат поради тоа. „Овие економии функционираат одлично, додека истовремено им дозволуваат на работниците да се одморат“, додава тој.

Според него ова е централниот аргумент против хипотезата на Трамп: „Проблемот во САД никогаш не бил дали треба да се работи повеќе, туку дали економијата им овозможува на сите луѓе да живеат достоинствено и безбедно.“

Продуктивноста зависи од повеќе фактори

Чарлс Корнс сепак признава дека во големите економии, како што е американската, барањето од бизнисите да затворат за еден ден може да има значителен економски ефект, но секој сектор е различен.

„Во угостителството и трговијата честопати се забележува зголемен промет за време на празници, што е добредојден поттик за традиционалните продавници кои веќе долго време се под притисок од онлајн трговијата“, вели тој.

Тој нагласува дека продуктивноста зависи од многу фактори и не е едноставно прашање на бројот на работни часови.

„Ако, на пример, Германците работат помалку часови, но постигнуваат исто ниво на продукција, тоа не ја оштетува економијата. Напротив, може да биде и позитивно, бидејќи луѓето имаат повеќе време за себе и за своите најблиски."

Што мислите, колку празници и се потребни на Македонија?

Речиси никој не се сомнева дека премиерот Франсоа Бајру ќе загуби на гласањето за доверба во францускиот парламент во понеделник (8 септември). Тоа е затоа што му недостасува мнозинство за неговите планови да го стави националниот долг на Франција под контрола со намалување на буџетот.

Што ќе се случи потоа, никој не знае. Дали ќе има нови избори, како што бара десничарската партија Национален собир, или претседателот Емануел Макрон ќе може да инсталира нова малцинска влада, е прашање на политичката димензија на кризата. Економските последици се поврзани со парите и огромната планина од долгови на Франција. Во апсолутни бројки, ниедна друга земја од ЕУ не е толку задолжена како земјата предводена од претседателот Емануел Макрон. Националниот долг сега порасна на над 3,35 трилиони евра, што одговара на околу 114 проценти од брутодомашниот производ (БДП). А коефициентот на долг продолжува да расте - експертите предвидуваат дека може да се искачи на повеќе од 125 проценти од БДП до 2030 година.

Кралица на долговите

Франција е толку задолжена што во ЕУ е надмината само од Грција и Италија. Со дефицит од 5,4 до 5,8 проценти од БДП, владата во Париз е одговорна и за највисокиот буџетски дефицит во ЕУ.

Затоа, за да се постигне целта за дефицит од три проценти, што е во согласност со прописите на ЕУ, потребни се значителни заштеди. И бидејќи ова не може да се спроведе политички, финансиските пазари реагираа со премии за ризик на француските државни обврзници. Во некои случаи, исплатената премија беше повисока отколку што беше пред 16 години во споредба со германските државни обврзници, кои се сметаат за особено безбедни. Ова значи дека германските државни обврзници со десетгодишен рок на доспевање носат само околу 2,7 проценти камата, додека француските носат околу 3,5 проценти.

Па, дали треба да бидеме загрижени за еврото ако финансиите на втората по големина економија во ЕУ излезат од контрола? „Да, треба да бидеме загрижени. Еврозоната е нестабилна во овој момент“, вели Фридрих Хајнеман во интервју за ДВ.

„Не сум загрижен за нова должничка криза во наредните месеци. Но, секако, мора да се прашаме каде ќе води ова ако голема земја како Франција, која имаше постојано растечки коефициент на долг во последните години, сега стане дополнително политички дестабилизирана“, нагласува економистот од ЦЕВ, Центарот Лајбниц за европски економски истражувања, со седиште во Манхајм.

Многу други земји, исто така, имаат историски високи нивоа на долг и мора да соберат милијарди на пазарите на капитал. Оваа есен, други големи економии како Германија, Јапонија и САД ќе издаваат обврзници, и тоа е исто така една од причините зошто пазарите на обврзници се исклучително напнати.

„Фактот дека пазарите на обврзници не се уште понервозни, значи тоа што каматните распони за Франција не растат уште повеќе, првенствено се должи на надежта дека Европската централна банка несомнено ќе купи француски државни обврзници за да ја стабилизира ситуацијата“, објаснува Хајнеман. „Но, оваа надеж може да биде погрешна, бидејќи ЕЦБ мора да внимава да не го наруши својот кредибилитет во оваа област.“

Тоа е добро познат проблем: Секогаш кога се бараат мерки за штедење или реформи, и левите и десните партии во Франција креваат врева и ги мобилизираат своите поддржувачи. Синдикатите веќе повикаа на генерален штрајк на 10 септември, два дена по гласањето за доверба во парламентот. Оживуваат сеќавањата на Жолтите елеци што ја парализираа Франција во есента 2018 година.

ЕК и ЕЦБ во дилема

„Европската комисија е делумно одговорна за проблемот. Таа постојано затвораше едно око кога се работи за Франција, понекогаш и двете. Тоа беа политички компромиси од загриженост дека во спротивно ќе им се даде поттик на популистите“, вели економистот Хајнеман.

Франција веќе сега мора да собира 67 милијарди евра годишно само за да ги покрие каматите - пари што недостасуваат на други места. А земјата е под притисок затоа што се обврза кон ЕУ постепено да го намалува својот висок дефицит. Сепак, договорот со ЕУ има еден проблем - беше договорен со Франсоа Бајру, сегашниот шеф на владата без мнозинство.

„Сега го имаме проблемот: Франција веќе искористи голем дел од својот фискален простор за игра. Германија е во многу подобра позиција и сè уште има многу простор за маневрирање. Франција, од друга страна, нема“, вели Хајнеман.

Огромен застој во реформите

Франција, како и Германија, има потреба од сеопфатни социјални реформи и мора да ги намали државните трошоци. Алтернативата би била зголемување на даноците - во земја која веќе наметнува многу високи даноци на своите граѓани и компании, потенцира Хајнеман.

Гледајќи ја политиката во Франција, тој е скептичен дека ќе се постигне меѓупартиски консензус за намалување на долгот и државните издатоци: „Бидејќи популистите од левицата и десницата на спектарот сега добиваат на сила, не гледам дека тоа ќе се случи. Не гледам дека нешто се научило, а центарот се намалува. Затоа, сум песимист во случајот со Франција и не гледам никакво решение.“

За Ендру Кенингем, главен економист за Европа во лондонската аналитичка фирма „Капитал економикс“, ризиците за финансиските пазари се (сè уште) прегледни. „Засега, проблемите се чини дека се во голема мера ограничени на самата Франција, барем под претпоставка дека обемот на францускиот проблем нема да стане преголем.“

Сепак, постојат веродостојни сценарија во кои би можело да дојде до многу поголема криза во Франција, зголемувајќи го ризикот од ширење на кризата. „На крајот на краиштата, Франција е втора по големина економија во Еврозоната, со значајни трговски и финансиски врски со своите соседи и е политички водечка сила во ЕУ“, нагласува Кенингем. Затоа, криза во Франција би можела да ја доведе во прашање одржливоста на целиот „европски проект“.

Овој текст е првично објавен на ДВ на германски јазик

Албанскиот премиер Еди Рама, по добивањето на четвртиот мандат на изборите во мај, вети дека Албанија ќе стане членка на Европската Унија до 2030 година. Но, на средба со стартапи и ИТ-секторот во јули, тој најави уште една амбициозна цел: комплетна дигитализација на економијата.

„Имаме амбиција до крајот на деценијата Албанија да стане безготовинско општество, каде сите финансиски трансакции ќе бидат дигитални“, изјави Рама на настанот „Албанија 2030 – визија кон европска интеграција“.

Тој уверува дека потребната технологија веќе постои и дека е потребно само „подобрување на дигиталните вештини“.

„Ако ја дефинираме јасно патеката пред нас, оваа цел е целосно остварлива. Тоа ќе нѐ ослободи од тежината на застарените практики и неефикасноста во секојдневниот живот“, изјави Рама.

Но колку е ова реално?

„Јас преферирам кеш“

Мимоза А., 62-годишна жителка на Тирана, вели дека единствено користи кредитна картичка кога ја вади платата од банкомат. За сѐ друго, продавница, фризер, пазар, секогаш плаќа со готовина.

„Луѓето од мојата генерација не користат картички секојдневно. Јас преферирам кеш и така ќе остане“, вели таа за ДВ.

Таа не е сама во тоа — поголемиот дел од албанското население и натаму се потпира на кеш-плаќања.

Безготовинска економија – само политичка реторика?

По распадот на комунистичкиот режим пред 35 години, Албанија влезе во транзиција без современ банкарски систем. Работите се одвиваа бавно и по транзицијата кон демократија, при што банкоматите беа воведени дури во 2004 година.

Поранешниот министер за финансии Арбен Малај, кој беше на функција од 1997 до 2005, смета дека планот на Рама е повеќе популистички отколку реален.

„Има сериозни пречки: голем процент од населението живее во рурални средини; милијарди евра од дијаспората што се испраќаат преку неофицијални канали; висок степен на неформалност, особено во земјоделството, кое е голем дел од (албанскиот) БДП. Главните трговски партнери на Албанија како Грција, Турција и Италија исто така имаат висок степен на неформалност“, објаснува Малај за ДВ.

Тој предупредува и дека секое намалување на готовината бара огромни инвестиции во сајбер-безбедност.

„Опасна“ амбиција

Бесмир Семанај, експерт за сајбер-безбедност, оди чекор подалеку и ја оценува иницијативата не само како неостварлива, туку и „опасна“.

Тој потсетува на масовните сајбер-напади врз владините системи во 2024 година, вклучувајќи го системот е-Албанија (платформата за државни услуги), веб-страниците на парламентот и Институтот за Стастика.

Според Семанај, овие и другите големи сајбер-напади во 2022 јасно покажуваат дека Албанија не само што е многу изложена, туку и ја нема потребната архитектура за заштита на оваа критична инфраструктура.

„Дури и најнапредните европски земји како Шведска и Норвешка ја задржуваат готовината како план Б за во кризни ситуации. Албанија планира целосна дигитализација за помалку од десет години, без прво да изгради основни капацитети за сајбер-заштита“, предупредува Семанај.

„Кога економијата е 100% зависна од дигитални системи, без алтернатива, таа станува ранлива. Еден вирус или прекин на струја може да го парализира целиот систем“, додава тој.

Малиот бизнис – прв на удар

Хотелскиот менаџер Хазис И., со речиси 40 години искуство во туризмот, раководи со еден од најпознатите хотели во Тирана, што е посетуван од туристи ширум светот.

Вообичаено странските туристи претпочитаат да користат картички за да ги подмират своите сметки, што е во остар контраст со албанските гости во хотелот кои сè уште претпочитаат да плаќаат во готово. Тоа значи повисоки трошоци за хотелот, бидејќи деловните субјекти плаќаат провизии за секоја трансакција со картичка.

„Јас сум против оваа безготовинска економија, бидејќи со туристи кои сакаат да платат со картичка за кафе што чини 1,5 евро можеме да се снајдеме. Но, што да правиме со малите бизниси кои не снабдуваат со зеленчук или сирење од нивните фарми?”, вели тој.

„Во летната сезона, на пример, редовно купувам лубеници од земјоделецот кој ги продава на тезга близу хотелот. Тој никогаш не користел дигитални плаќања, и сигурен сум дека никогаш и нема. Овој план ќе ги уништи малите бизниси. А и ние самите ќе се соочиме со големи потешкотии“, изјави Хазис за ДВ.

Без јасни цели, само визии

За финансискиот експерт Арбен Малај, целта Албанија да стане безготовинска до 2030 не е јасно дефинирана и, поради тоа, не е и мерлива. Според него, Владата може да постави конкретни цели и обврзувачки рокови само по темелна анализа на платниот систем од страна на институциите, засегнатите групи и академската заедница.

„Во моментов, [никаде во светот] не постои безготовинска економија. А во земји каде што има минимално ниво на финансиска писменост и недоволно дигитално знаење, слабо управување и лош квалитет на клучните јавни услуги, како што се образованието, здравството, општествената кохезија и солидарност, и каде перцепцијата за корупција е висока, невозможно е да се постигне голем и одржлив успех на краток рок“, вели Малај.

Сепак, Банката на Албанија забележала зголемување на електронските плаќања во изминатите десет години.

„Јавноста има корист од пониски трошоци, производи прилагодени за нивните потреби и подобрен пристап до платежните услуги, што се одрази во двоцифрен раст на користењето на електронските плаќања, достигнувајќи 21 електронско плаќање по глава на жител годишно, споредено со само две во 2015 година“, изјави гувернерот на банката, Гент Сејко, во соопштение претходната година.

Долг пат до „европска“ дигитализација

За Семанај, ова е доста под стандардите на ЕУ, каде земјите членки имаат повеќе од 300 дигитални трансакции по глава на жител годишно.

„Е-трговијата е ограничена [во Албанија],“ рече тој. „Меѓународни платформи како Stripe воопшто не функционираат во Албанија, а малите и средни бизниси зависат од локалните банки кои нудат платформи што често се многу скапи за интеграција. PayPal е достапен за поединци, но не е интегрирано решение за албанските компании. Ова значи дека онлајн трговијата е ограничена и го блокира пристапот на Албанија до глобалната дигитална трговија.“

Иако премиерот Еди Рама сака што поскоро да ја стигне Европа и да се приклучи на ЕУ, изгледа дека Албанија има долг пат за одење пред да стане безготовинска економија и ќе ѝ треба повеќе од една деценија за да се прилагоди на оваа нова финансиска култура.

Откако Европската комисија изрече антимонополска казна од 2,95 милијарди евра за компанијата-мајка на Гугл, Алфабет, за злоупотреба на доминантната пазарна позиција и поткопување на конкуренцијата, не му требаше долго на американскиот претседател Доналд Трамп да реагира: тој индиректно се закани со казнени царини против Европската Унија.

Таа мерка е „многу неправедна“ и ги загрозува американските инвестиции и работни места, напиша Трамп на својата онлајн платформа Трут Соушал. „Не можеме да дозволиме нешто вакво да се случи со извонредниот и единствено иновативен дух на Америка“.

Трамп сака постапка според Членот 301

Трамп се пожали дека казната од 2,95 милијарди евра доаѓа „со многу други казни и даноци“ кои ЕУ ги наметна против Гугл, Епл и други американски технолошки компании. Тој ги повика Европејците „веднаш“ да ги прекинат своите постапки против американските компании.

Доколку ЕУ инсистира на казни против Гугл, тој смета дека е принуден да покрене постапка според Членот 301. Оваа одредба дозволува казнени царини или други рестриктивни мерки како одговор на неправедни трговски практики.

Еврокомисија: Гугл ја злоупотреби својата доминација

Од друга страна, Комисијата на Европската Унија смета дека Гугл и другите американски технолошки компании ги прекршиле европските правила за конкуренција во спорните случаи.

Истрагата на Евро комисијата покажа дека Гугл има доминантна пазарна позиција со своите производи. Компанијата тоа го злоупотребува од 2014 година за да им даде предност на своите производи. Така, Гугл го прекршил членот 102 од Договорот за функционирање на Европската Унија.

ЕУ гледа судир на интереси

Според администрацијата во Брисел, постои судир на интереси поради деловниот модел на Гугл: самата технолошка компанија прикажува реклами, но и посредува помеѓу огласувачите и оние кои нудат онлајн простор за тоа. Во исто време, концернот има и свој рекламен пазар за посредување во рекламниот простор.

Европската комисијата сега бара од Гугл повеќе да не се фаворизира себеси. Главен извор на приход на компанијата е рекламирањето, се наведува во соопштението. Гугл има 60 дена да ѝ презентира на Комисијата како планира да го прилагоди својот деловен модел во согласност со тие правила. „Гугл сега мора да претстави сериозно решение за својот конфликт на интереси. Доколку тоа не се случи, нема да се двоумиме да воведеме силни мерки“, изјави комесарката за конкуренција на ЕУ, Тереза Рибера.

Гугл најави поднесување жалба

Гугл ја опиша одлуката на ЕУ како „погрешна“ и најави жалба. „Во неа се наметнува неправедна парична казна и бара промени кои ќе им наштетат на илјадници европски компании со тоа што ќе им се отежне заработката“, изјави Ли-Ан Малхоланд, глобален директор за регулаторни работи на Гугл, за одлуката на Европската комисија.

Со месеци, Брисел подготвуваше казна во таканаречениот случај „Гугл адтех“, во кој ЕУ ја обвинува глобалната корпорација за злоупотреба на својата доминантна позиција на рекламниот пазар. Истрагата во овој случај започна во 2021 година.

Името Армани е знак за едноставна елеганција. Висококвалитетна, рафинирана и уникатна. Џорџо Армани никогаш не сакал да биде шарено фламинго. Затоа, тој измисли своја боја и ја нарече „греж“. Оваа комбинација од сива и беж (крем) боја стана негов заштитен знак. За него, тоа беше почит кон неговиот роден град Милано, кој секогаш го опишуваше како „сив град“.

Џорџо Армани беше еден од предводниците на меѓународната модна сцена повеќе од триесет години. Некои го споменуваа неговото име во ист здив со Коко Шанел. Французинката влезе во историјата на модата со малиот црн фустан, Армани со костумот.

Италијанскиот моден дизајнер почина во Милано на 91-годишна возраст, опкружен со своите најблиски, објави модната куќа Армани на социјалните мрежи.

Џорџо Армани: Против конформизмот

Џорџо Армани е роден во 1934 година во Мусолиниевата Италија, во градот Пјаченца, во близина на Милано. Неговиот татко, сметководител во транспортна компанија, бил затворен во повоениот период поради неговите врски со фашистичкиот режим. Затоа, дизајните на Армани често биле толкувани како реакција на која било форма на конформизам, протест против униформите.

Армани бил преполн со иновативни идеи. Неговиот голем успех започнува во раните 1970-ти. Во тоа време, модниот дизајнер успева да го ослободи класичниот костум од целата негова крутост. Тој го деконструира, во извесна смисла, со отстранување на подлогата, преместување на копчињата и со тоа што му дава помеки рамена.

Револуционерен, но приземен

Не само со своите костуми, туку и со други дизајни, Армани ги наруши типичните силуети на машката и женската мода. Кога во 1975 година на модни ревии ја претстави својата прва женска колекција, неговиот андрогин пристап совршено се вклопи во духот на времето на женското движење од тоа време. Тој дизајнираше многу женствени костуми за жени: со меки линии, но сепак експресивни - прилагодени на вработената жена.

Негов заштитен знак беше син кашмирски џемпер и едноставни фланел-панталони. „Суштината на стилот е да се изрази нешто комплицирано на едноставен начин“ - вака самиот еднаш ја опиша својата животна филозофија во едно интервју. Иако Армани избегнуваше јавни појавувања, со децении беше не само креативен раководител на својата компанија, туку и нејзин единствен менаџер, со репутација на минималист и перфекционист.

Дизајнерот ја презеде менаџерската улога во 1985 година по смртта на неговиот партнер и деловен партнер Серџо Галеоти. Армани се запознал со архитектот во Милано во 1966 година. Галеоти бил тој што го охрабрил модниот дизајнер да ја отвори својата прва канцеларија во Милано и да ја основа модната куќа „Џорџо Армани“ во 1975 година.

Мода за екранот

Дизајнерот, кој живееше во палата во Милано, ужива култен статус во Италија: дизајнираше авијатичарски и полициски униформи и ги облекуваше таксистите во Милано. На Олимписките игри во Токио во 2021 година, италијанскиот тим носеше Армани. Во Милано, дизајнерот поседуваше и свој кошаркарски тим.

Уште во 1980-тите, неговиот поглед бил насочен и кон Холивуд. Модниот дизајнер беше голем обожавател на филмови. Му се восхитуваше на италијанскиот режисер Лукино Висконти, исто колку и на Алфред Хичкок. Беше обожавател на германската актерка Марлен Дитрих и американскиот актер Кери Грант. Според тоа, рано сфаќа дека Холивуд претставува совршена рекламна платформа за него и е првиот дизајнер што отвори филијала таму. Во 1976 година, ги дизајнираше костимите за филмот „Сите претседатели“ со Дастин Хофман и Роберт Редфорд, а во 1980 година за филмот „Недопирливите“ со Ричард Гир. Во 1981 година, го основаше својот втор бренд, „Емпорио Армани“, кој е насочен кон помлада целна група.

Проширување на империјата

Денес, неговото име е поврзано со повеќе од само мода: низ целиот свет има хотели на Армани, како и парфеми, очила за сонце, кафе, чоколадо, џем, мебел, теписи, ламби и многу повеќе. Армани дизајнираше дури и автомобили.

Џорџо Армани е несомнено најуспешниот дизајнер во Италија. Форбс во 2022 година го процени неговото богатство на речиси седум милијарди американски долари. Тој беше меѓу десетте најбогати Италијанци. За време на пандемијата на коронавирус, која силно ја погоди Италија во 2020 година, Армани, меѓу другите, донираше околу два милиони евра на болници во Милано, Рим и Бергамо. Тој, исто така, го реорганизираше производството во своите фабрики и произведуваше итно потребна заштитна облека за лекари и негуватели.

Неодамна, работите околу него се смирија: Армани беше болен извесно време. Во јуни, тој мораше да го откаже учеството на ревиите на неговата група на Неделата на машка мода во Милано. Тоа беше првпат во неговата кариера да пропушти една од своите модни ревии. Џорџо Армани не сакаше целосно да се пензионира и да се оддалечи од светски познатиот моден бренд, но не можеше. Тој работеше до самиот крај, се вели во соопштението на модната куќа.

Денес, групацијата Армани има околу 8.700 вработени низ целиот свет, повеќе од 2.000 продавници, често на врвни локации, и десетина фабрики. Сега на неговите наследници е да го продолжат успехот на италијанскиот моден бренд.

Овој текст првично е објавен на ДВ на германски јазик

Германија и Индија се стратешки партнери и се стремат кон дополнително зајакнување на партнерството во сфери како трговијата, миграцијата, климата и надворешната политика.

Министерот за надворешни работи на пат во Индија

Министерот за надворешни работи на Германија, Јохан Вадефул, од денеска (2.09) е во Индија каде што ќе се сретне со лидери од политиката и бизнисот за да истражи други можности за билатерална соработка. „Индија е стратешки партнер за Германија во индо-пацифичкиот регион и игра клучна улога во системот на глобални партнерства“, порача Вадефул во пресрет на патувањето.

Министерот за надворешни работи го започнува дводневното патување во јужниот град Бангалор, каде што сака да „го испита пулсот на она што ја прави иновативната сила на Индија толку моќна и да открие уште поголеми можности за соработка“. На агендата во високотехнолошката метропола Вадефул има теми како истражувањето, науката и миграцијата.

Неговите разговори во главниот град Њу Делхи во среда се очекува да се вртат околу односите со Кина и Русија.

Трговијата се шири, но е во сенка на кинеската

Билатералната трговија значително порасна во текот на изминатата деценија, со рекордно ниво од околу 33 милијарди долари (28 милијарди евра) достигнато во 2024 година. Германија беше главен трговски партнер на Индија во рамките на ЕУ минатата година, а Индија е голем пазар за германски стоки, вклучително и машински алати, возила и хемикалии.

Ананди Ијер, директорка на институтот Фраунхофер во Индија, вели дека „Германија премногу долго ја поистоветуваше Индија со Кина“. Таа нагласува дека Германија наместо тоа „треба да ја гледа Индија во светло на нејзините силни страни и можности“ и додава дека „долгорочната стабилност и растот на Индија превагнуваат над ниските бариери за влез што на времето ги нудеше Кина“.

Сепак, моменталната трговија на Индија со Германија е во сенка на кинеската - вкупната германско-кинеска трговија минатата година изнесуваше околу 246 милијарди евра. Кина и натаму е во фокусот на германските фирми во Азија. Иако индискиот пазар станува сè поважен за нив, многумина имаат поплаки во врска со бирократски пречки, корупција и сложениот даночен систем во јужноазиската нација.

„Германските мали и средни претпријатија може да напредуваат во Индија доколку се поддржани од јасни предуслови, олеснувања за водење бизнис и конструктивни политики, додека области како вештачката интелигенција и здравствената технологија истакнуваат како инженерската длабочина на Германија и агилниот дигитален екосистем на Индија може да создадат вистински реципрочно партнерство за иновации“, нагласува Ананди.

Во пресрет на посетата, Вадефул ги повика ЕУ и Индија што е можно поскоро да го завршат планираниот договор за слободна трговија. И Брисел и Њу Делхи преговараат за уште годинава да се постигне договор за намалување на царинските давачки и олабавување на трговските бариери, но и натаму има спорни точки, особено околу пристапот до пазарите за земјоделски и млечни производи.

Клучен столб на односитеflaggen

Соработката за заштита на климата е централен столб на билатералните врски. Германија инвестираше многу во секторот за обновлива енергија на Индија, а партнерството за зелен и одржлив развој од 2022 година мобилизира милијарди за чисти проекти.

Двете страни играат на картата на зелен водород како критично гориво за иднината. Но, С.Е. Судхендра, претседател на Одборот за развој на биоенергија во индиската сојузна држава Карнатака, вели дека отсуството на договор за слободна трговија меѓу Индија и ЕУ „ги комплицира инвестициите, трговијата и пристапот до индискиот пазар за германските компании“. Меѓу предизвиците тој ги набројува регулаторните разлики, комплексните бирократски процедури, финансиските и ризиците поврзани со валутите, како и недостатоците во инфраструктурата.

Одбраната добива на значење

Во услови на значајни стратешки промени во светот, одбраната испливува како област на растечки ангажман, при што Германија сигнализира интерес за зајакнување на воените односи со Индија. Посетата на германскиот министер за одбрана Борис Писториус во Индија минатата година даде голем поттик за партнерството во одбраната. За време на посетата, германски и индиски компании потпишаа договор со визија за можна изградба на шест напредни дизел-електрични подморници. Индиската влада неодамна даде зелено светло на властите да започнат формални разговори со германскиот ТисенКруп Поморски Системи за изградба на подморници.

Може ли индиски работници да полнат дупки во германскиот пазар на труд?

Мобилноста на работната сила е една од најперспективните области меѓу Индија и Германија. Поради промените во демографијата во едно општеството кое старее, Германија долго време бара квалификувани работници во странство за да ги пополни празнините на својот пазар на труд.

Индија пак - најнаселената земја на планетата - има огромна, млада работна сила, а нејзината економија и пазарот на трудот не можат да држат чекор со големиот број потенцијални работници. Тоа придонесе двете страни во 2022 година да потпишат Сеопфатно партнерство за миграција и мобилност, скроено така што на индиските работници и студенти ќе им се олесни да работат и живеат во Германија.

Глобалните тензии влијаат на релациите

Сепак, во германско-индиските ралации не е сè сјајно. „Никој во Европа не беше особено среќен во врска со индискиот став спрема војната во Украина, но прифатија дека тоа е ставот на Индија и дека тоа нема да се промени“, вели за ДВ Брита Петерсен, директор на фондацијата Роза Луксембург за Јужна Азија.

Партнерството меѓу Њу Делхи и Берлин е обликувано и од пошироки геополитички и економски кризи. Непредвидливите трговски политики на американскиот претседател Доналд Трамп, војните во Украина и на Блискиот Исток и глобалната економска фрагментација ја зголемуваат неизвесноста и нестабилноста, загрозувајќи го глобалниот поредок кој се темели на воспоставени правила.

Во таков еден контекст, експертите сметаат дека Индија и Германија се насочени кон прагматична соработка водена од интереси, наместо голема стратегија. „Сега е сосема очигледно дека всушност Русија е потчинета на Кина, па затоа е важно и за Индија да остане во контакт со овие соседи, бидејќи на крајот на краиштата и Кина ѝ е сосед“, вели Петерсен и додава оти „сè додека Европејците го имаат тоа на ум, мислам дека многу нешта може да се постигнат меѓу двете страни.“

Овој текст првично е објавен на ДВ на англиски јазик

Огромните полукружни прозорци во раскошната фасада на старата високограѓанска зграда (висока средна класа, н.з.), бојадисана со бордо-црвена и бела боја, со чудесно убави железни украси на вратите во „Југенд-стил”, се првиот знак за минувачот кој уште од далеку го чита знакот на старите градби: дека тие во формата на своите окна го чуваат живо и изминатото време. А каде другаде би било сочувано изминатото време, ако не во старите книги? На тоа помислува минувачот што ќе ја премине улицата и ќе се загледа во приземјето на „старата архитектонска дама”, за да остане маѓепсан од глетката што пред него ја отвораат големите полукружни прозорци-витрини во антикварницата во приземјето. Илјадници книги, уредно положени во полиците високи до таванот. А таваните во ваквите граѓански вили се често високи до 4,5м! Навистина нема поубава кулиса од оваа градба за „Антикварницата во Вајертал“ (Das Antiquariat im Weyertal). Во петокот бев во улицата „Вајертал” (Weyertal), во келнскиот кварт Зилц (Sülz), овојпат само минувајќи крај антикварницата, одејќи кон исто толку познатиот келнски дуќан за италијански специјалитети во една од соседните куќи. Со италијанските таверни и француските бистроа, во кои во пролет со часови седат студенти и ученици од блиските гимназиии и од универзитетот, секогаш, барем и за миг, го помирисувам мирисот на Париз и на Рим. Првпат во оваа антикварница случајно заталкав пред петнаесет години, кога во истата улица трагав по продавница со керамика од Казабланка. Антикварот, тогаш човек во доцните шеесетти, читаше во совршен спокој и го оставаше и посетителот спокојно и долго да трага во регалите високи до таванот, а одговараше само кога ќе беше запрашан. Неодамна дознав дека се викал Клаус Вилбранд (Klaus Willbrand). Пред да стане антиквар, работел во една келнска издавачка куќа, а антикварницата ја отворил пред дваесет години, откако се пензионирал.

Најинтересното нешто во оваа приказна е на кој начин овој келнски антиквар, целосно повлечен во тихоста на светот на старите книги, преку ноќ станал славен на социјалните мрежи? Толку славен што на веб-страницата на германскатa издавачка куќа, „Зуркамп” (Suhrkamp Verlag), денес има страница на која се сите видеа со Клаус Вилбранд во кои тој препорачува автори чии дела се објавени кај „Зуркамп”. Приказната започнала три години по средбата на еден пазар на старини во центарот на Келн на младата авторка и поранешна уредничка во една келнска издавачка куќа, Дарија Разумович (Daria Rasumovych) и Клаус Вилбранд. Таа таму, на неговиот штанд, ги купила првите два тома од „Во потрага по изгубеното време” на Марсел Пруст. Тој ја поканил да го посети во антикварницата во Вајертал, што таа го сторила по три години, а од тој миг почнало несекојдневното пријателство на двајца луѓе од две потополно различни генерации, но со иста голема љубов за книгите.

Таа раскажува дека тие можеле да останат во разговор за литературата по неколку часови. Пандемијата направила антикварницата на Вилбранд на почетокот на 2024-та да се најде пред банкрот. Тогаш речиси сета продажба на книги одеше онлајн, најмногу преку гигантите како Амазон. За да му помогне, педесет години помладата вљубеничка во литературата го убедила стариот антиквар дека интересот кај луѓето за неговите книги може да се разбуди само преку социјалните мрежи - Тикток, Инстаграм и Јутјуб. И тоа преку видеа во кои тој ќе раскажува за значењето на книгите. Уште првото видео станало „вирално” со 10.000 следачи. Со секое ново видео бројот на следачите се зголемувал со огромна брзина.

Во видеата стариот антиквар, кој со сета своја појава, со долгата побелена коса, црниот костум и свилениот црвен шал околу вратот, сведочи дека е од едно поинакво време, раскажува со спокоен глас на мудрец, кој фасцинира со своето неверојатно познавање на светската литература. Впрочем, неговата антикварница е посветен на светските класици. Во кратките видеа тој раскажува за секакви теми од литературата. За тоа кои книги би морал да ги прочита секој култивиран човек. Или за тоа зошто Гетеовиот „Фауст” мора да остане школска лектира во германските гимназии. Клаус Вилбранд истовремено објаснува зошто е важно денес да го читаме Клајст и Гете. Дава препораки со кои класици би требало да почнат младите луѓе, доколку сакаат да ги прочитаат. На прашањето кои три книги треба да ги има прочитано секој што сериозно е заинтересиран за литературата, одговорот на Вилбранд е јасен: „Во потрага по изгубеното време” на Марсел Пруст, „Улис” на Џејмс Џојс и „Процес” на Франц Кафка.

Видео-проектот ја спасил неговата антикварница од банкрот, затоа што одеднаш добил нарачки од многу земји. Младата Разумович со тоа му помогнала на осумдесет и двегодишниот антиквар да стане култна личност на социјалните мрежи, токму со неговото неверојатно познавање на литературата, а со тоа ја спасила неговата антикварница. Тие започнале и со онлајн-продажба, нудејќи „пакети” со книги по избор на стариот антиквар. Запрашан во едно интервју дали ги видел вообичаените прилози за книги на Инстаграм, Вилбранд одговара дека тие биле такви, што никој не би посакал да чита книги. Тој, пак, не бил „дигитален” човек, туку целосно „аналоген”: класичен читач на книги, постојано восхитен од нивната магија, која била и во мирисот и во допирот на хартијата.

Можеби токму затоа што така зборувал за книгите, тој успеал да инспирира многу луѓе да читаат. Од искуството со млади луѓе кои ги виделе неговите видео-препораки и дошле во антикварницата, тој сознал дека младите луѓе се многу пољубопитни за литературата, отколку што вообичаено се мисли за нив. Тие сакале да дознаат од него многу нешта за класичната литература. Тој раскажува за двете деца на дванаесет години, кои никогаш дотогаш не прочитале некоја книга од големите класици, и дошле во неговата антикварница за да им каже со кој автор да почнат. Ученици од блиските келнски гимназии „бегале” од часови, за да дојдат во неговата антикварница. Едните ја држеле скалата, додека другите барале сѐ до највисоките полици по книгите што сакале да ги прочитаат. А тие сигурно долго се качувале и се симнувале од скалата во антикварницата на Клаус Вилбранд, во која се наоѓаат 25.000 книги. Ученици од осмо одделение напишале реферат за него и за неговата антикварница, користејќи ги информациите од интервјуто со него во „Зиддојче цајтунг” од ноември 2024-та. Две тринаесетгодишни девојчиња долго се „врткале” низ антикварницата, не осмелувајќи се да му се обратат. Кога ги прашал дали може да им помогне, му рекле дека сакаат да направат „селфи” со него. Тоа сигурно било неверојатно искуство и за дотогаш осамениот антиквар, но и за девојчињата кои се восхитувале на илјадниците книги кои тој ги прочитал.

Овој ефект од дигиталната присутност на стариот келнски антиквар на интеренет не останал незабележан од германските издавачи. Само неколку несеци откако Вилбранд и Разумович ја започнале рекламата на книгите на социјалните мрежи, германската издавачка куќа С.Фишер (S. Fischer Verlag) им понудила заедно да напишат книга во која ќе го опишат својот потфат, но, освен тоа, стариот антиквар ќе раскажел за својот живот, посветен во целост на книгите. Книгата требало да биде интересна и за познавачите на литературата, но и за корисниците на социјалните мрежи, кои преку видео-препораките и приказните за литературата на Клаус Вилбранд првпат добиле желба да читаат класична литература. На тој начин, нивното дигитално искуство повторно се преобразило во „класична” книга, истакнува во едно интервју Дарија Разумович. Така настанала книгата „Просто литература” („Einfach Literatur") која излезе од печат кај „С.Фишер” во јуни 2025 година, само четири месеци по смртта на славниот келнски антиквар во јануари, на 83 години.

Тој беше роден 1941 во Есен, а го учеше занаетот на книжарството во Келн, кај прочуениот келнски книжар „Вич”( Witsch). Само неколку месеци по излегувањето, книгата е бестселер. Волшепството на книгите, во чиј чудесен свет живеел стариот келнски антиквар, го познава секој за кого животот е незамислив без книги.

Оваа колумна го изразува личното мислење на авторот и може да не се совпаѓа со редакцискиот став на македонската редакција на Дојче Веле или со ДВ во целина.

Земнмјотресот што го погоди истокот на Авганистанодзеде најмалку 500 животи, а повредени се околу 1.000 лица, објави денеска (1.09) државната авганистанска телевизија РТА.

Здравствените власти во главниот град Кабул, управувани од радикалните исламистички талибанци, соопштија дека сѐ уште нема потврдени официјални бројки за жртвите и дека сѐ уште се прават обиди да се стигне до оддалечените области погодени од земјотресот.

Потресот се случи на полноќ, во планинската покраина Кунар на границата со Пакистан и, според властите, бил со јачина од 6,0 степени. До земјотресот дошло на длабочина од осум километри.

Авганистан е често погаѓан од земјотреси, особено во регионот Хиндукуш. Во овој планински регион се среќаваат евроазиската и индиската тектонска плоча.

Холивудските ѕвезди од А-листата - од Џулија Робертс до Џорџ Клуни и Кејт Бланшет - ќе ги красат големите екрани во Венеција оваа година, а овогодинешниот фестивал ќе го одбележат политички набиените играни филмови и документарци.

Џулија Робертс, која за прв пат ќе оди по Лидо, игра во филмот на Лука Гвадањини „По ловот“, трилер инспириран од движењето МиТу (#MeToo). Холивудската икона игра професорка по филозофија на Универзитетот Јеил која се наоѓа во тешка ситуација кога нејзината докторантка и штитеничка (Ајо Едебири од серијата „Мечката“) го обвинува колегата и пријател на Алма (Ендру Гарфилд) за сексуален напад.

Друг дебитант во Венеција е професионалниот борач, а сега и суперѕвезда на акциони филмови, Двејн Џонсон. Тој ја игра улогата на поранешниот аматерски борач и ММА борец Марк Кер во филмот „The Smashing Machine" на независниот режисер Бени Сафди. Емили Блант ја игра сопругата на Кер, Дон Стејплс.

Холивуд на црвениот тепих во Венеција

Меѓу редовните посетители на Венецискиот филмски фестивал е и Џорџ Клуни, кој ја игра главната улога во филмот „Џ. Кели“ на Ноа Баумбах. Тоа е приказна за познат актер кој патува низ Европа со својот долгогодишен менаџер (Адам Сендлер), додека размислува за своите животни избори и своето наследство.

Честите гости на Венеција, Кејт Бланшет и Адам Драјвер, се враќаат оваа година со „Татко, мајка, сестра, брат“ - долгоочекуваниот филм од пионерот на независниот филм Џим Џармуш. Во филмот три студии на современиот карактер се сместени во САД, Даблин и Париз, и ги следи односите на возрасни деца (вклучувајќи ги Бланшет и Драјвер) и нивните малку дистанцирани родители, кои ги играат Том Вејтс и Шарлота Ремплинг.

Обожавателите на корејското кино ќе можат да уживаат во новиот криминален трилер од мајсторот режисер Парк Чан-вук („Старец, Слугинката“) наречен „Без друг избор“. Во главната улога е Ли Бјунг-хун, човек отпуштен од работното место на кое работи со години, и кој неуморно се обидува да ја врати таа работа.

Во филмот „Бугонија", Ема Стоун повторно се здружи со Јоргос Лантимос, режисерот со кого работеше на „Јадни суштества“ во 2023 година. Ова сега е англиски римејк на анархичниот и необичен јужнокорејски научно фантастичен филм од 2003 година, „Спасете ја зелената планета“.

Австралискиот заводник Џејкоб Елорди исто така пристигнува во Венеција, каде што ќе биде прикажана долгоочекуваната адаптација на „Франкенштајн“ од Гиљермо дел Торо - во која глумат и Оскар Ајзак, Миа Гот и Кристоф Валц.

Враќањето на Нетфликс

По паузата од минатата година, Нетфликс се враќа на Лидо. Покрај „Франкенштајн“ на Дел Торо и „Џеј Кели“ на Баумбах, таа платформа го претставува и „Куќата на динамитот“, првиот филм на режисерката Кетрин Бигелоу (Катанец за болка, 2008) по осумгодишна пауза.

Трилерот се одвива меѓу група службеници на Белата куќа - играни од Идрис Елба, Ребека Фергусон, Грета Ли и Џаред Харис - кои се обидуваат да се справат со претстојниот нуклеарен ракетен напад врз САД. Кетрин Бигелоу наводно ја прикажува таа приказна во реално време во филмот.

Почеток на „сезоната на филмски награди“

Венеција претставува неофицијален почеток на сезоната на филмски награди, а овогодишната програма е специјално адаптирана за Оскарите. Режисерот Паоло Сорентино, добитник на Оскар за „Големата убавина“ (2013), го отвора фестивалот со „Ла Грација“, во кој повторно игра неговата долгогодишна муза, Тони Сервиљо.

Мона Фастволд, косценарист и продуцентка на „Бруталист“, со три Оскари, пристигнува во Венеција со „Заветот на Ен Ли“, историска музичка драма во која Аманда Сејфрид ја игра Ен Ли, жената која ја основала религиозната секта Шејкери во 18 век.

Уметникот и режисер Џулијан Шнабел се враќа во Венеција со својот амбициозен „Во раката на Данте“, криминалистички трилер за ракописна копија од „Божествената комедија“ на Данте. Оскар Ајзак игра двојна улога, со импресивна екипа: Џејсон Момоа, Џерард Батлер, Гал Гадот, Мартин Скорсезе и Ал Пачино.

Во Венеција ќе бидат прикажани неколку документарни филмови кои би можеле да бидат на листите за награди и признанија.

Легендарниот германски режисер Вернер Херцог, кој ќе добие награда за животно дело на церемонијата на отворањето на фестивалот, ќе го претстави неконвенционалниот документарец за природата „Слонови духови“. Филмот ги следи членовите на народот Којсан во Ангола додека тие бараат легендарно и митско стадо слонови.

Лора Појтрас, добитничка на Оскар за документарецот за Сноуден, „Citizenfour“, се здружи со Марк Обенхаус за да го направат филмот „Прикривање“. Тоа е портрет на Сејмур Херш, истражувачки новинар добитник на Пулицерова награда, кој откри скандали со американската војска за време на војните во Виетнам и Ирак - а исто така пишуваше за експлозијата на гасоводот „Северен тек“.

Меѓу меѓународните продукции ќе бидат „Странецот“ на Франсоа Озон, адаптација на класикот на Ками, како и филмот „Сирак“, во режија на Ласло Немеш (Синот на Саул), кој ги истражува последиците од унгарското востание против комунистичкиот режим.

Геополитика на големото платно

Венеција не е баш позната по политички филмови, но овогодинешниот фестивал носи повеќе дела исполнети со современа геополитика.

„Гласот на Хинд Раџаб“, од тунискиот режисер Кутер Бен Ханија, е трогателна и вистинска приказна за шестгодишно девојче заробено во Газа за време на израелската инвазија - вклучувајќи го и нејзиниот очаен, последен телефонски повик до персоналот на Црвената полумесечина. Опишувајќи го филмот на прес-конференција, уметничкиот директор на фестивалот во Венеција, Алберто Барбера, едвај можеше да ги задржи солзите.

Руската политика е во фокусот на филмот на Оливие Асајас „Волшебникот од Кремљ“, во кој Џуд Ло го игра Владимир Путин, а Пол Дано игра таен моќник во Кремљ.

Иран е во центарот на вниманието со два филма: „Божествената комедија“ на Али Асгари е темна сатира за ирански режисер кој се бори со цензурата, а „Внатре во Амир“, во режија на Амир Азизи, следи млад Иранец на пат да ја напушти земјата.

Политички набој надвор од филмското платно

И минатата сабота, на 23 август, стотици филмски работници и креатори од областа на културата, под покровителство на иницијативата Venice4Palestine, потпишаа отворено писмо во кое го повикуваат фестивалот да заземе јасен став за војната во Газа, да не остане „рамнодушен кон оваа човечка, граѓанска и политичка трагедија“ и да им даде повеќе простор на палестинските гласови.

Италијанскиот уметнички колектив Artisti #NoBavaglio, исто така, повика на голем протест оваа сабота, на 30 август. Тие предупредуваат дека фестивалот ризикува да стане „тажна и празна изложба“ ако ја игнорира тековната војна.

Дебатна телевизиска емисија за литература, какви што има во секоја земја што ја почитува својата култура, денес во Македонија нема. Иако имаше во југословенското време, кога за литература се зборуваше редовно во култната емисијата за култура на некогашната МРТ, „Клепсидра”, но и во посебни емисии посветени на литературата.

Од друга страна, од тоа што го гледам кога сум на посета во Македонија, Македонците станаа дефинитивно „телевизиска нација”. Тоа значи, тие светот го доживуваат телевизиски. За да перципираат нешто како реалност, ним им треба телевизијата. За жал, наместо емисии што ќе ги обрзуваат и ќе го култивираат нивниот естетски вкус, луѓето се „поплавени” од дебатни емисии за политиката. Во нив се повторуваат исти новинари, со секогаш исти здодевни тези. Се разбира, македонската јавност е мала и нема многу избор од нови луѓе. Притоа новинарите се често партиски определени, така што македонските дебатни емисии ми наликуваат на вечна партиска кампања или на политичко „перпетум мобиле”. Не зачудува зошто македонската јавност е токсично политизирана и партизирана.

Но, зарем животот е само политика? Зошто нема дебатни емисии, на пример, за литературата? Македонија, за среќа, има многу одлични писатели. Кога би имало повеќе емисии за литературата, тие би имале образовен карактер и би им помогнале на гледачите полесно да ја согледаат и „големата слика” во политиката. Затоа зачудува зошто македонските издавачи, писатели и литературни критичари досега не се изборија за солидна телевизиска емисија, во која, на пример, ќе се дебатира за најновите македонски романи, драми или лирика. Потребата постои, но додека за тоа молчат писателите, литературните критичари и професорите по теорија на литературата, за литературата ќе зборуваат „погрешните” луѓе. На пример, политичарите кои политичкиот рејтинг често го „фризираат” со цитати од Горан Стефановски или од Петре М. Андреевски, а самопрогласените „патриоти” ја инструментализираат литературата во својата борба против „предавниците” кои, исто така, самите ги прогласуваат. Сиве овие парадокси се сведоштво за непостоење на вистинска, отворена, критичка и жива полемичка култура во македонската литературна сцена. Се прашувам, зошто е толку тешко за македонските издавачи да се договорат со една телевизиска куќа да емитува еднаш во месецот емисија во која ќе се зборува само за литературата? Со тоа би помогнале многу повеќе да се продаваат нивните книги, но и да се создаде платформа за јавна полемичка дебата за македонската литература.

Литерарниот квартет на Раницки

За илустрација како може да се направи тоа, ќе укажам на една култна германска телевизиска емисија за литературата. Германските телевизии имаа и имаат многубројни емисии посветени на литературата, но, сепак, првата дебатна емисија за литературата, „Литерарниот квартет” (Das literarische Quartett), остана легендарна. Таа беше една од најпопуларните телевизиски емисии за литературата, во која, нешто повеќе од еден час, четири познати германски критичари дискутираа за најновите дела во прозата на германски јазик. Емисијата бешe во копродукција на „Втората германска телевизија”(ZDF) и австриската телевизија (ORF), а во првобитниот состав се емитуваше од 1988-та до 2001-та. Иако по пауза од неколку години се емитуваше во нов состав, култен статус има само стариот „Литерарен квартет“. Не само затоа што составот на критичарите беше среќно избран, што придонесе за живоста на дискусиите. Всушност, посебниот штимунг на стариот „Литерарен квартет“ го даваше „камер-мајсторот“ во квартетот, „германскиот литературен папа“, критичарот Марсел Рајх-Раницки. Впрочем, негова беше визијата за таква редовна дебатна емисија за литературата. Кога телевизиските уредници го побарале во летото 1987-та за да му понудат соработка, тој одбил, но тие тоа го игнорирале, така што тој им раскажал за каква емисија за литературата тој би се согласил. За тогашната телевизија било незамисливо неговото барање, емисијата за литература да трае 60-75минути. Сепак, се согласиле. Идејата била Рајх-Раницки да биде водител и дискутант, а освен него да има уште тројца гости. Сите требало да дискутираат без „белешки“. Така и беше, што ја правеше емисијата многу спонтана. Во првата година, покрај Рајх-Раницки, постојани беа уште тројца критичари: Хелмут Карасек (Helmut Karasek), Јирген Буше (Jürgen Busche) и Зигрид Лефлер (Sigrid Löfler). Откако Буше го напушти „Квартетот“, во секоја емисија имаше еден гостин, на местото на четвртиот критичар.

„Литерарниот квартет“ брзо стана една од најгледаните емисии од културата, иако се емитуваше доцна навечер, од 22.15 часот до 23:30 часот. И покрај доцниот термин, имаше неверојатна гледаност од речиси еден милион. Генијална беше идејата на Рајх-Раницки за литературата да се дискутира со жар и ентузијазам, со виц и иронија, со дух и луцидност, зашто дискутантите со тоа им покажуваа на гледачите колку е значајна литературата за секој човек. „Квартетот“ докажа дека дебатата за „високата“ литература може да биде не само поучна, туку и многу забавна.

Дебатите за литературата и поплавата на купувачи на книги

„Литерарниот квартет“ беше важен и за германските издавачи и книжари. Последниве знаеја за кои книги ќе се зборува и ги снабдуваа пред емисијата, за да имаат доволно примероци кога, еден ден по емитувањето, книжарниците беа полни со луѓе што го гледале „Квартетот“. Понекогаш најдобро се продаваа книгите кои беа „направени партал“ од најхаризматичниот германски критичар во тој период, Марсел Рајх-Раницки. Тој беше полски Евреин, кој по војната се пресели во Германија, а зборуваше германски со изразит словенски акцент, чиј белег е тврдиот изговор на гласот „Р“. Неговото енциклопедиско познавање на германската и светската литература, но и пламениот темперамент во говорот, строгиот естетски вкус и луцидната критичност ја создадоа неговата харизма. Секако, „Литерарниот квартет“ беше негова идеја и тој во дискусиите се однесуваше како „домаќин“ со своите гости, што ја правеше неговата позиција уште подоминантна. За тоа денес има различни мислења, но факт е дека никогаш повеќе литературата не успеа да биде во центарот на вниманието во телевизискиот свет, како што тоа беше во времето кога „Квартетот“ го водеше Марсел Рајх-Раницки. „Квартетот“ денес го води писателката Теа Дорн (Thea Dorn). Секако, не толку забавно како Рајх-Раницки, но важно е што и ден-денес има телевизиска емисија за литературата.

Наместо дебата, зборување „зад грб“

Македонските писателки и писатели уште не се осмелиле на ваква пракса на отворено и критично дискутирање за нивните дела. „Негативната“ критика во македонската литературна сцена често се доживува како навреда. Веројатно и затоа што имале искуство кога некои критичари ја злоупотребиле својата позиција и критикувале од злоба и завист, особено кога самите биле писатели. А можеби и затоа што во транзицијата згасна поранешната култура на литературни полемики од југословенското време, така што денес е изгубен осетот за добронамерна, „позитивна“ полемика. Затоа се заборави колку е значајна објективната, критична дебата за литратурата како иманентна анализа на литературното дело според најважните естетски критериуми. Такво вреднување на литературните дела е од огромно значење за творештвото. Ние, писателките и писателите, не можеме поинаку да дознаеме дали сме напишале добра книга, доколку литературната јавност не дебатира отворено и темелно, со прецизно согледување на добрите и слабите страни во нашите книги. Само од таквите сериозни и искрени прочити на нашите дела може самите да согледаме каде треба да поработиме и да ја усовршиме нашата творечка постапка. Такви дебати се насушно потребни во македонската литература. Сѐ додека тие не постојат, на литературната сцена ќе владее индиферентност за вредностите на делото на другиот автор или авторка, иако за нив ќе се зборува „зад грб“ или во „затворени кругови“. Меѓутоа, летаргијата и молкот не придонесуваат за творечки раст на секој учесник во македонската литературна сцена, во која денес неретко владее „учтиво лицемерие“.

Оваа колумна го изразува личното мислење на авторот и може да не се совпаѓа со редакцискиот став на македонската редакција на Дојче Веле или со ДВ во целина.